زانو درد

زانو یک مفصل لولایی است که به پا اجازه­ی خم و صاف شدن می­دهد. از میان تمام مفاصل بدن زانو بیشترین ریسک را برای آسیب های ناشی از ضربه، سایش و فرسایش ناشی از سن، آرتریت التهابی و آرتریت عفونی دارد.

دلایل زانو درد

بسیاری از شرایط می توانند منجر به زانو درد شوند. این شرایط به صورت کلی به دو دسته تقسیم می شوند: آسیب های حاد که پس از یک حادثه­ی مشخص بروز پیدا می­کنند و آسیب­های ناشی از استفاده­ی مفرط از زانو که با بروز درد تدریجی و بدون وقوع مشخص، همراه است. در ادامه شایع ترین آسیب های زانو بررسی می شوند.

 

آسیب های ناشی از استفاده ی مفرط

• درد پاتلوفمورال: شایع ترین دلیل درد ناشی از استفاده­ی مفرط زانو است که منجر به درد در جلوی زانو یا در قسمت عمیق تر و پشت کشکک زانو^[1] (تصویر 1) می­شود که با اسکوات، دویدن، نشستن طولانی مدت یا بالا و پایین رفتن از پله بدتر می­شود. این درد معمولا به مرور زمان به وجود می آید و بیمار سابقه حادثه و آسیبی را ذکر نمی­کند. درد پاتلوفمورال تقریبا هرگز منجر به ورم زانو نمی شود.

تصویر 1. نمایی از ساختار کشک زانو

اگر کشکک زانو را یک قطار و استخوان فمور (ران)^[2] را مسیر حرکت آن در نظر بگیریم، می توانیم بگوییم هرچیزی که منجر به خارج شدن قطار از مسیر حرکتش شود می­تواند منجر به این الگوی درد شود. شایع­ترین علل ایجاد این درد ضعف عضلات (عضلات چهارسر ران^[3] و باسن^[4])، سفتی عضلات (همسترینگ یا پشت ران^[5]، چهارسر ران و عضلات خم کننده­ی ران^[6])، وضعیت غیرعادی پا (صافی یا قوس بیش از حد کف پا، زانو ضربدری^[7] یا چرخش لگن) و/ یا آسیب ناشی از افزایش شدت ورزش در کوتاه مدت هستند. درمان­های موثر شامل اقدام برای تقویت عضلات، کشش عضلات و رژیم­های ورزشی آهسته و پیش رونده هستند. در بعضی مواقع آتل بستن، بانداژ کردن یا استفاده از کفی­های پا می­توانند کمک کننده باشند و توسط پزشک تجویز شوند.

 

• ورم کیسه های مفصلی^[8]

مایع مفصلی در کیسه های مفصلی زانو (تصویر 1) تولید می شود و به حرکت روان زانو کمک می کند. کیسه های مفصلی می توانند در نتیجه ی آسیب، فشار بیش از حد یا استفاده ی مفرط تحریک شوند. تحریک و التهاب کیسه های مفصلی می­تواند منجر به درد شود.

تصویر 2. نمایی از ساختار کیسه های مفصلی

 

• التهاب تاندون کشکک زانو^[9]

تاندون کشکک زانو از عضله ی چهارسر ران تا استخوان ساق پا (تیبیا^[10])کشیده می شود. عضله ی چهارسر ران و تاندون های کشکک زانو با هم به فرد کمک می­کنند که زانویش را صاف کند. در التهاب تاندون کشکک زانو، این تاندون شروع به ضعیف شدن و از بین رفتن می­کند. این آسیب می­تواند هر جایی بین کشکک زانو و محل اتصال تاندون با تیبیا اتفاق بیافتد و منجر به درد حین دویدن، پریدن، بالا رفتن از پله ها، اسکوات یا هر فعالیت دیگری که نیازمند صاف کردن سریع زانو باشد، بشود.

شایع ترین علل التهاب کشکک زانو ضعف عضلات چهار سر ران، پشت ران، باسن و/ یا سفتی همین عضلات هستند. همچنین افزایش ناگهانی شدت تمرینات ورزشی می تواند منجر به این آسیب شود. درمان های موثر شامل تمرینات قدرتی و کششی برای عضلات چهارسر ران، خم کننده ی ران و باسن هستند. استفاده از زانو بند یا بستن زانو با بانداژ، می تواند در کاهش درد موثر باشد اما بهبود تاندون را تسریع نمی کند.

 

• استئوآرتریت

استئوآرتریت با از بین رفتن یا فرسایش غضروف زانو به وجود می­آید. غضروف زانو، بافت محافظ و ضربه گیر زانو است که سطح استخوان های مفصل را می پوشاند. استئوآرتریت شایع ترین فرم آرتریت و شایع­ترین دلیل زانو درد در افراد بالای 50 سال است. به طور معمول استئوآرتریت باعث درد صبحگاهی و سفتی خفیف زانو می شود که به مرور زمان با فعالیت مفصل بهبود می یابد اما مجددا با افزایش شدت فعالیت برمی­گردد.

موثر­ترین راهکارهای درمانی استئوآرتریت، ایجاد تغییرات در سبک زندگی هستند. سه اقدام موثر شامل موارد زیر می باشد: 1) اصلاح یا تعدیل در فعالیت فرد، 2) کاهش وزن/ نگهداری وزن در وضعیت ثابت، 3) ورزش درمانی.

اصلاح فعالیت شامل جایگزینی فعالیت­های پرفشار مانند دویدن و پریدن با فعالیت های کم فشار مانند راه رفتن، شنا کردن، دوچرخه سواری و استفاده از دستگاه الپتیکال است. کاهش وزن با کاهش فشار وارد شده به زانوی درگیر منجر به کاهش درد می شود. افراد دارای اضافه وزن با کاهش تنها 10% از وزن بدن می­توانند بهبود قابل توجهی در درد احساس کنند. ورزش درمانی شامل حرکات منظم و کم فشار هوازی و مقاومتی برای افزایش قدرت عضلات ضربه گیر و محافظ زانو هستند.

سایر فعالیت­ها مانند یوگا و تای-چی می­توانند علائم استئوآرتریت را کاهش دهند. درمان­های کمکی شامل دارو درمانی، تزریق، آتل و جراحی هستند.

 

آسیب های حاد

• کشش عضله

عضلات چهار سر ران (جلو ران) و عضلات همسترینگ (پشت ران) که به ترتیب زانو را صاف و خم می­کنند در برابر کشیدگی حساس هستند. این کشیدگی در ورزش­هایی که نیازمند تغییر سرعت سریع هستند (مثل بسکتبال، سافت بال، فوتبال) شایع تر است و در ورزش های تناسب اندام روزمره (دویدن، شنا و قایقرانی) کمتر اتفاق می افتند.

استراحت، گذاشتن یخ و بستن زانو (بانداژ) اولین اقدام موثر برای بیشتر آسیب­های کشیدگی عضلات است. استامینوفن و ایبوپروفن هم می­توانند درد را کاهش دهند اما به طور کلی نباید بیشتر از یک هفته بدون تجویز پزشک استفاده شوند. عدم توانایی در راه رفتن، خم کردن و صاف کردن زانو، ورم زانو و دردی که بیشتر از دو هفته طول بکشد باید توسط پزشک بررسی شود.

• پارگی مینیسک

مینیسک­های زانو، غضروف های مخصوص کاهش ضربه بین استخوان ران و ساق پا هستند. دو منیسک در زانو وجود دارد که یکی درونی^[11] و یکی بیرونی^[12] است.

دو نوع پارگی مینیسک می­تواند اتفاق بیافتد. پارگی مینیسک ناشی از حادثه وقتی اتفاق می­افتد که یک نیروی ناگهانی و پیچشی، مینیسک سالم را پاره می­کند. این آسیب در ورزشکاران جوان شایع­تر است. پارگی از بین رونده­ی مینیسک نیز وقتی اتفاق می­افتد که مینیسک نرم و ضعیف شده، به علت افزایش سن، آرتروز و سایر عوامل، با وارد شدن نیروهای روزمره بر زانو مانند دویدن، ورزش و باغبانی دچار پارگی می­شود. بیمارانی که پارگی از بین رونده­ی مینیسک دارند تا پیش از اقدام به فعالیت های فشار آورنده که منجر به ورم و درد می شوند، احساس خوبی دارند. این آسیب در افراد بالای 40 سال شایع­تر است. پارگی ناشی از حادثه در ورزشکاران جوان معمولا برای ترمیم یا برداشتن قسمت هایی از مینیسک پاره شده، نیاز به جراحی دارد؛ در حالی که پارگی از بین رونده معمولا بدون جراحی درمان می شود.

• پارگی یا کشیدگی رباط زانو

مفصل زانو با چهار رباط نگهداری می­شود: رباط­های جانبی داخلی^[13] و خارجی^[14] و رباط­های متقاطع (صلیبی) قدامی ^[15]و خلفی^[16] که در وسط مفصل قرار دارند. آسیب دیدگی رباط­های جانبی و متقاطع خلفی معمولاً با برخورد شیء یا بازیکن دیگر به زانو ایجاد می­شود. آسیب رباط متقاطع قدامی معمولاً بدون برخورد مستقیم به زانو و حین فعالیت­هایی مانند ضربه زدن، چرخیدن و فرود آمدن از پرش به وجود می آید. علائم آسیب رباط زانو شامل ورم زانو، درد و احساس خالی شدن زانو حین فعالیت است.

آسیب دیدگی رباط­های جانبی معمولا با استراحت و بانداژ بهبود می یابند. حتی آسیب های رده­ی 3 یا "کامل" هم به ندرت نیاز به جراحی پیدا می­کنند. آسیب رباط صلیبی قدامی در افرادی که تمایل به بازگشت به فعالیت­های پیشین خود همچون پریدن را دارند، معمولا نیازمند جراحی است.

 

درمان اولیه

درمان فیزیکی برای درمان و پیشگیری از بسیاری از شرایطی که به مفصل زانو و ساختارهای حمایت کننده­ی اطراف آن تاثیر می گذارند، ضروری است. درمان فیزیکی برای زانو درد معمولا شامل یخ/کمپرس یخ، تمرینات کششی و تقویت کننده­ی عضلات است.

1. محدودیت­های حرکتی

برای تسریع در بهبودی و پیشگیری از بروز آسیب­های مجدد باید به طور موقت از انجام فعالیت­هایی که منجر به درد می شوند اجتناب کرد. اگر زانو متورم یا دردناک است، باید تا پیش از برطرف شدن آن از انجام فعالیت­های ذکر شده در زیر اجتناب شود:

• انجام اسکوات، چمباتمه زدن
• زانو زدن، دو زانو نشستن
• چرخیدن
• دویدن
  
• ایروبیک و رقص
• ورزش کردن
• انجام حرکت قورباغه هنگام شنا کردن
  

 

اگر زانو متورم یا دردناک است، باید تا پیش از برطرف شدن آن از انجام ورزش­های ذکر شده در زیراجتناب شود، مگر با تجویز پزشک و یا فیزیوتراپیست:

• دستگاه تقویت عضلات پا
• گام برداشتن روی پله، استفاده از استپ
• اسکوات
• استفاده از دستگاه روئینگ 

 

فعالیت مناسب حین آسیب زانو فعالیتی است که با حرکت آرام زانو که منجر به تقویت عضلات جلو و پشت ران (عضلات چهار سر ران و همسترینگ) می شود همراه باشد و کمترین فشار را بر روی زانو و کمترین میزان خم شدن را لازم داشته باشد. فعالیت­های زیر می توانند جایگزین خوبی برای فعالیت­های بالا باشند:

• راه رفتن سریع
• ایروبیک در آب
• شنا با حرکت کرال
• تردمیل با سطح نرم
• اسکی کراس-کانتری یا ماشین الپتیکال

 

2. یخ و بالا بردن

یخ برای کنترل درد و ورم موثر است و می تواند به مدت 15-20 دقیقه هر 2-4 ساعت روی زانو استفاده شود بخصوص پس از انجام فعالیت فیزیکی. کیسه یخ، سبزیجات یخ زده یا حوله یخ زده به خوبی اثر می­کنند. زانوی متورم باید حین یخ گذاری بالاتر از سطح قلب قرار گیرد.

 

3. کاهش درد

در صورت نیاز، داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن می­توانند استفاده شوند. مصرف بیش از 3000 میلی­گرم استامینوفن در روز توصیه نمی­شود. افرادی که مشکل کبدی یا مصرف زیاد الکل دارند، باید پیش از مصرف استامینوفن با پزشک یا داروساز مشورت کنند. افرادی که سابقه­ی حملات قلبی، خونریزی دستگاه گوارشی یا بیماری­های کلیوی دارند باید پیش از مصرف ناپروکسن و ایبوپروفن یا سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) با پزشک یا داروساز مشورت کنند. همچنین افرادی که بیش از یک دارو برای کاهش فشار خون خود استفاده می­کنند باید در مورد مصرف این داروها احتیاط کنند.

 

4. تمرین­های کششی

بسته به آسیب ایجاد شده و شرایطی که باعث ایجاد درد می­شود، بیماران می­توانند از روز بعد از آسیب دیدگی حرکات کششی را شروع کنند. کشش باید به آرامی و به تدریج انجام شود و در انتهای حرکت، فشار ثابت نگه داشته شود. برای جلوگیری از آسیب بافتی باید از حرکات ناگهانی و سریع اجتناب شود. هر حرکت باید 20-30 ثانیه حفظ شود و هم روی پای سالم و هم آسیب دیده انجام شود. هر عضله باید 3-5 بار در هر نوبت کشیده شود و روزی 1-4 نوبت تمرین در روز مجاز است.

 

• کشش همسترینگ (عضله­ی پشت ران)

روی زمین یا تخت بنشینید و پای آسیب دیده را جلوی خود دراز کنید. پای دیگر می­تواند خم شده یا از تخت آویزان شود. با صاف نگه داشتن پای آسیب دیده، به جلو و به سمت مچ پا خم شوید. حرکت را 30 ثانیه بدون حرکات ضربه­ای حفظ کنید. مجددا صاف بنشینید و حرکت را تکرار کنید.

 

• کشش چهار سر ران (عضله­ی جلوی ران)

پشت یک صندلی بایستید و با یک دست لبه­ی آن را بگیرید. زانو را با دست موافق خم کنید. صاف بایستید و پا را به آرامی به سمت بدن بکشید. 30 ثانیه وضعیت را با فشار ثابت حفظ کنید. پا را رها کنید. حرکت را 10-15 بار تکرار کنید.

• کشش دونده ­ها

رو به دیوار با فاصله­ی حدود 45-60 سانتی­متر بایستید. دست­ها را هم سطح سر روی دیوار بگذارید و با پا و کمر صاف به جلو خم شوید. می­توانید سر را روی دست­ها بگذارید. باید کشش را در عضلات پشت ساق پا احساس کنید. وضعیت را 30 ثانیه نگه دارید. حرکت را 10-15 بار تکرار کنید.

 

5. حرکات قدرتی

توانبخشی زانو تقریبا همیشه شامل تمرینات قدرتی می­باشد. تمرینات اولیه اغلب شامل موارد زیر است:

• بالا بردن پای صاف

به پشت دراز بکشید. یک پا را خم کنید و پای دیگر را کاملا صاف 10-15 سانتی متر از زمین بلند کنید. 5 ثانیه نگه دارید. حرکت را در سه مجموعه­ی (ست) 10-15 تایی تکرار کنید.

با بهبود وضعیت پای خود می­توانید از وزنه های مچ پا برای افزایش سختی تمرین استفاده کنید. از یک کیلوگرم شروع کرده و به مرور تا 5 کیلوگرم افزایش دهید.

 

• دور کردن لگن

روی پهلو دراز بکشید. پای آسیب دیده باید پای رویی باشد. پای زیرین را خم کنید. پای بالایی را صاف نگه دارید و 10-15 سانتی متر از زمین دور کنید. 5 ثانیه نگه دارید. حرکت را در سه مجموعه­ی (ست) 10-15 تایی تکرار کنید.

 

• نزدیک کردن لگن

روی پهلو دراز بکشید. پای آسیب دیده باید پایین و صاف نگه داشته شود. پای بالایی باید در حالی خم شود که جلوی پای پایین قرار گیرد. پای زیرین را 10-15 سانتی متر از زمین دور کنید. 5 ثانیه نگه دارید. حرکت را در سه مجموعه­ی 10-15 تایی تکرار کنید.

 

• اسکوات کوارتر

با فاصله ی 45-60 سانتی متر پشت به دیوار بایستید. کمر را به دیوار تکیه دهید و زانو­ها را به آرامی خم کنید (باسن نباید پایین­تر از زانو باشد). کمر را صاف نگه دارید. حرکت را 5 ثانیه نگه دارید و به آرامی بلند شوید. در حد نیاز استراحت کنید. حرکت را در سه مجموعه­ی 10-15 تایی تکرار کنید. برای افزایش سختی می­توانید زانو را بیشتر خم کنید و حرکت را طولانی­تر نگه دارید یا سرعت را افزایش دهید.

همچنین می­توانید از توپ­های مخصوص ورزشی استفاده کنید. توپ را بین کمر و دیوار قرار دهید و با خم کردن زانو توپ را به پایین سر داده و پس از 5 ثانیه حفظ وضعیت مجددا توپ را به بالا برگردانید.

 

 

منبع: UpToDate

تهیه کننده: دکتر فاطمه دولت آبادی