گزیدگی حشرات

 

گزیده شدن توسط زنبور یا سایر حشرات علاوه بر دردناک و ترسناک بودن، ممکن است با عوارض  حساسیتی جدی و حتی تهدیدکننده حیات همراه باشد. آشنایی با علائم و راهکارهای درمان‌های اولیه گزیدگی می‌تواند خطرات ناشی از این حادثه را به حداقل برساند.

گزیدگی ممکن است توسط هر حشره‌ای صورت بگیرد اما گزیده شدن توسط حشرات زیر با خطرات بیشتری همراه است:

• زنبور عسل
• زنبور گاوی[1]، زنبور سرخ[2] و زنبور کاغذی[3]
• مورچه آتشین[4]

واکنش‌های محل گزش حشرات

بعد از گزیدگی، اولین اقدامی که باید انجام شود، خارج کردن نیش از محل گزیدگی است. این کار باعث می‌شود که زهر کمتری در محل گزش آزاد شود. به محض ورود نیش، از همان ثانیه‌های اول، خروج زهر از نیش شروع می‌شود. پس هر چه سریع‌تر نیش خارج شود، علائم ثانویه کمتر است. اکثر افرادی که دچار گزیدگی می‌شوند، علائم موضعی از جمله ورم یا قرمزی را نشان می‌دهند. تعداد کمی از افراد علائم آلرژیک شدید از جمله شوک آنافیلاکسی را بروز می‌دهند.

علائم موضعی:

• درد تیرکشنده یا سوزاننده
• ورم و قرمزی پوست

انتظار می‌رود این علائم در عرض چند ساعت بهبود پیدا کند. به طور تقریبی 10 درصد افراد قرمزی و ورم شدید را تجربه خواهند کرد. ناحیه تورم در عرض 1 یا 2 روز به اندازه 10 سانتی‌متر رشد کرده و به آرامی در عرض 5 تا 10 روز برطرف می‌شود. بزرگ بودن ناحیه تورم لزوما به معنی افزایش احتمال بروز واکنش‌های سیتمیک نخواهد بود و ریسک بروز آنافیلاکسی در گزش‌های بعدی را هم افزایش نمی‌دهد. به طور تقریبی 5 تا 10 درصد افرادی که تورم وسیع داشتند، در گزش دوم دچار آنافیلاکسی می‌شوند.

درمان علائم موضعی:

• در ناحیه محل گزش کمپرس سرد گذاشته شود.
• در صورت بروز خارش، می‌توان از داروهای آنتی‌هیستامین مثل سیتریزین استفاده کرد.
• جهت کاهش درد و ورم ناحیه استفاده از داروهای مسکن مثل ایبوبروفن موثر خواهد بود.

در صورتی که اقدامات فوق و استفاده از داروهای بدون نسخه برای کنترل علائم بیمار کافی نباشد، نیاز به مراجعه به مراکز درمانی وجود دارد.

واکنش‌های حساسیتی: برخی از افراد بعد از گزش حشرات، دچار واکنش‌های حساسیتی می‌شوند که به یکی از صورت‌های زیر بروز می‌کند:

• واکنش‌های پوستی مثل کهیر، قرمزی و ورم نواحی دور از گزش (به طور مثال، ورم صورت و لب به دنبال گزیدگی در دست)
• کرامپ شکمی، تهوع، استفراغ و اسهال
• گرفتگی صدا، تنگی نفس و اختلالات تنفسی
• سبکی سر، سرگیجه و غش کردن

درمان واکنش‌های آلرژیک شدید: واکنش‌های شدید حساسیتی جز اورژانس‌های پزشکی هستند و در صورتی که به سرعت تحت درمان قرار نگیرند، ممکن است منجر به مرگ بشوند. در صورتی که هر یک از علائم فوق در بیمار بروز کند، باید سریعا به یک مرکز درمانی مجهز منتقل شوند. لازم به ذکر است که نباید بیمار به تنهایی به مرکز درمانی برود چون ممکن است علائم خیلی سریع پیشرفت کند. اولین و مهم‌ترین درمان این بیماران، تزریق اپی‌نفرین است که باید در اولین فرصت ممکن انجام شود.

درمان ایمونوتراپی

واکسن‌های آلرژی یا ایمونوتراپی برای زهر می‌تواند به کاهش ریسک بروز واکنش‌های آلرژیک پس از گزش حشرات و بروز عوارض تهدیدکننده حیات کمک کند. به این صورت که پس از تکمیل این نوع واکسن‌ها، در صورت بروز گزش مجدد، احتمال بروز علائم شدید بسیار کم شده و بدن صرفا یک واکنش خفیف نشان خواهد داد. این واکشن‌ها معمولا محتوی زهر خالص‌سازی شده هستند. در تزریقات اول، دوز این زهر بسیار بسیار جزئی‌ست. سپس به تدریج دوز دارو افزایش داده می‌شود تا زمانی که بیمار بتواند دوز معادل حداقل دو بار گزش را بدون بروز هیچ گونه علامت آلرژیکی تحمل کند. این نوع واکسن‌ها در صورتی قابل استفاده هستند که بیمار پس از گزش واکنش شدید الرژیک نشان داده باشد و تست‌های آلرژیک، حساسیت به زهر زنبور را تایید کرده باشند. این نوع واکسن‌ها به طور معمول در مطب پزشک تزریق می‌شوند. برای چند ماه اول، تزریقات یک تا سه بار در هفته انجام می‌شود. سپس فواصل بین تزریقات به هر 4 تا 12 هفته یک بار افزایش داده می‌شود و حدود سه سال ادامه داده می‌شود. در بعضی موارد تزریق این واکسن‌ها ممکن است تا 5 سال ادامه داده شود. در موراد زیر بیمار باید به طور مادام‌العمر درمان را ادامه بدهد:

• در یکی از موارد گزش، بیمار دچار علائم تهدیدکننده حیات شده باشد.
• بیمار به یکی از دوزهای واکسن حساسیت نشان بدهد. چرا که این حالت به معنی حساسیت خیلی بالا به زهر می‌باشد.
• در صورتی که خود بیمار این گونه ترجیح بدهد و از عوارض احتمالی گزش‌های بعدی نگران باشد.

اپی‌نفرین یا آدرنالین دارویی است که در صورت بروز آنافیلاکسی باید در اولین فرصت به بیمار تزریق شود. این دارو به صورت آمپول‌های آماده تزریق هم فرموله شده است. به بیمارانی که یک بار سابقه آنافیلاکسی ناشی از گزش داشته‌اند، توصیه می‌شود که همیشه این آمپول‌ها را همراه  داشته باشند. هر چند ممکن است در بعضی موارد شدید، تزریق یک یا دو دوز از این آمپول‌های آماده تزریق برای مدیریت عوارض تهدیدکننده حیات کافی نباشد. به همین جهت، استفاده از روش ایمونوتراپی و استفاده از واکسن‌های ساخته شده بر پایه ونوم یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای اجتناب از بروز مجدد واکنش‌های شدید حساسیتی است.

چگونه از گزیده شدن توسط حشرات جلوگیری کنیم؟

• به طور معمول، زنبورهایی که از کندو دور شده‌اند، رفتارهای تهاجمی نشان نمی‌دهند و کسی را نیش نمی‌زنند مگر اینکه احساس خطر کنند. (در صورت لگد شدن و ضربه خوردن) بر خلاف تصوز معمول، استفاده از عطر یا پوشیدن لباس‌‌های رنگی ریسک گزش زنبور را بالا نمی‌برد.
• در صورتی که قرار است به کندو زنبورها نزدیک شوید، پوشیدن لباس سفید، احتمال نیش زدن زنبور را کمتر می‌کند.
• در صورتی که در فضای باز غذا می‌خورید، روی ظروف حاوی غذا و آشامیدنی‌ها را بپوشانید و مواظب باشید که زنبورها وارد لیوان نوشیدنی‌های شما نشده باشند.
• در مکان‌هایی که احتمال حضور این نوع حشرات زیاد است، بدون کفش راه نروید.
• اگر در نزدیکی محل زندگی‌تان، متوجه وجود کندو زنبورهای وحشی شدید، به هیچ وجه برای از بین بردن یا جابجا کردن آن اقدام نکنید و با مراکز مربوط به بهداشت محیط تماس بگیرید.
• اگر متوجه حضور یک حشره خطرناک در نزدیکی خود شدید، به هیچ وجه با دست‌ها حرکات نوسانی انجام ندهید. با دست روی دهان و بینی خود را بپوشانید و سریعا به داخل یک فضای سربسته بروید.