اسپوندیلیت آنکیلوزان

اسپوندیلوآرتریت (SpA) خانواده‌ای از بیماری‌های روماتولوژیک است. شایع‎ترین بیماری‌های این گروه اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS) و SpA محوری غیررادیوگرافی (nr-axSpA) می‌باشد.

اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS) یکی از انواع نادر آرتریت است که باعث ایجاد درد و سفتی در ستون مهره‌ها می‌شود. این اختلال که تا پایان عمر همراه بیمار خواهد بود، با نام بیماری Bechterew نیز شناخته می‎‌شود. این بیماری از ناحیه کمر شروع شده و می‌تواند گردن و سایر مفاصل بدن را درگیر کند. واژه Ankylosis به بافت‌های استخوانی و سایر بافت‌های سخت اتلاق می‌شود و واژه Spondylitis به معنی التهاب در ستون مهره‌هاست.

بیماری‌های اسپوندیلوآرتریت به دو گروه تقسیم‌بندی می‌شوند:

SpA محوری[1]:این اختلال به طور غالب ستون فقرات را درگیر می‌کند. بعضی از مفاصل محیطی هم ممکن است درجاتی از التهاب داشته باشند.

SpA محیطی[2]: در این بیماری مفاصل محیطی مانند مفاصل دست،پا، پاشنه پا و انگشتان درگیر می‌شوند. درجاتی از کمر درد خفیف هم در این بیماران دیده می‌شود

علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان

این بیماری به طور معمول با درگیری مفاصل ساکروایلیاک شروع می‌شود. مفصل ساکروایلیاک مفصلیست که ناحیه ستون مهره‌ها را به استخوان لگن متصل می‌کند. بیمار در اوایل ابتلا صرفا احساس درد و خشکی در ناحیه کمر و لگن دارد. در موارد شدید، بیماری تاندون‌ها و رباط‌های موجود در ناحیه را هم درگیر کرده و سبب می‌شود استخوان‌های ستون مهره‌ها به یکدیگر بچسبند. سایر علائم احتمالی ابتلا به بیماری عبارتند از:

• درد و سفتی در گردن
• درد شانه‌ها
• درد و خشکی در قفسه سینه
• درد لگن و ران‌ها
• خستگی
• درد در پاشنه پا، رویه پا و دست
• دردی که هنگام صبح یا بعد از نشستن برای طولانی مدت بدتر می‌شود.
• خستگی
• خمیدگی ستون فقرات به سمت جلو
• ورم مفاصل

کمر درد ناشی از AS به طور معمول قبل از 45 سالگی شروع شده، شروع تدریجی دارد، بیش از 3 ماه طول کشیده و با استراحت و عدم فعالیت بدنی تشدید می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری اغلب صبح‌ها تا 30 دقیقه پس از بیدار شدن از خواب دچار سفتی و خشکی صبحگاهی هستند. انجام فعالیت‌های بدنی درد و علائم بیمار را بهبود می‌بخشد.

افراد مختلف ممکن است علائم متفاوتی داشته باشند. سرعت تشدید بیماری در بیماران مختلف متفاوت است. هر فرد مبتلا ممکن است اپیزودهایی از عود علائم و بازه‌هایی بدون هیچ علامتی را تجربه کند. در صورتی که بیمار هیچ درمانی برای بیماری خود دریافت نکند، عواقبی در انتظار او خواهد بود که عبارتند از:

• به هم چسبیدگی مهره‌ها در ستون فقرات به دنبال التهاب شدید
• انتشار التهاب به مفاصل اطراف از جمله لگن و شانه
• انتشار التهاب به تاندون‌ها و رباط‌ها و به دنبال آن کاهش انعطاف‌پذیری بیمار
•  شکستگی ناشی از فشار در ستون مهره‌ها
• تنگی نفس
• خارش چشمی
• آسیب‌های قلبی، ریوی یا آسیب به روده

به طور معمول 10 تا 30 درصد بیماران مبتلا، ممکن است عواقب قلبی عروقی از جملع بیماری‌های دریچه‌های قلب را تجربه نمایند که به علت رشد بافت‌های فیبروتیک در اطراف دریچه‌ها و عروق قلبی اتفاق میفتد. 

دلایل ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان

پژوهشگران هنوز در خصوص محرک اصلی این بیماری به نتیجه قطعی نرسیده‌اند اما چیزی که مشخص است این است که این بیماری ناشی از وجود پروتئینی به نام HLA-B27 است. فردی که ژن‌های مربوط به این پروتئین را داشته باشد، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری قرار می‌گیرد. از جمله ریسک‌فاکتورهای ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سابقه خانوادگی: در  بیش از 90 درصد افراد مبتلا به این بیماری، سابقه خانوادگی مثبت گزارش شده و یکی از اعضای خانواده درجه یک آن‌ها نیز ژن‌هایی داشته باعث به وجود آمدن پروتئین HLA-B27 می‌شود.

سن: بر خلاف سایر بیماری‌های روماتولوژیک، علائم اولیه بیماری در سنین جوانی و اغلب بین 20 تا 40 سالگی شروع می‌شود.

جنسیت: برخی از منابع معتقدند که بروز این بیماری در آقایان دو برابر خانم‌هاست. البته درباره این ادعا هنوز شبهاتی وجود دارد و به طور قطعی به اثبات نرسیده است.

سیگار: سیگار کشیدن یکی از مهم‌ترین عوامل خطریست که تحت کنترل خود بیمار است. به تمامی بیماران سیگاری که برای آن‌ها تشخیص اسپوندیلیت به ویژه اسپوندیلوآرتریت محیطی گذاشته شده است، اکیدا توصیه می‌شود که سیگار را ترک کنند.

تشخیص اسپوندیلیت آنکیلوزان

آزمایش خون: هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص قطعی این بیماری مطرح نیست اما بررسی برخی فاکتورهای خونی از جمله HLA-B27 و وجود فاکتورهای التهابی از جمله CRP[3] و ESR[4] می‌تواند به تایید بیماری کمک می‌کند.

عکس‌برداری: در تشخیص این بیماری می‌توان از روش MRI یا عکس‌برداری با اشعه X استفاده کرد. واضحا MRIزودتر قادر به تشخیص تغییرات مفصلی و استخوانی خواهد بود.

درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان

متاسفانه هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما مصرف انواعی از داروها و انجام برخی تمرینات ورزشی به افزایش قدرت در ناحیه ستون مهره‌ها و جلوگیری از پیشروی بیماری کمک می‌کند.

داروها

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDS): این داروها برای مدیریت درد و التهاب بماری به کار می‌روند.
• کورتیکواستروئید‌ها: این داروها اثرات ضدالتهابی قوی دارند که علائم بیماری را خاموش کرده و روند آسیب به ستون فقرات را کند می‌کند. مصرف طولانی مدت این داروها ممکن است با بروز عوارض جانبی همراه باشد.
• داروهای بیولوژیک: داروهای مهارکننده IL-17 و TNF محرک‌های التهابی را بلاک کرده و از ایجاد التهاب در مفاصل جلوگیری می‌کنند. این داروها در کاهش درد و خشکی مفاصل موثر هستند.
• داروهای DMARD[5]  داروهایی هستند که پیشروی بیماری را کند کرده و از شدید شدن علائم بیماری جلوگیری می‌کنند.

 

جراحی: در صورت بروز دفورمیتی و تغییر شکل در مفصل زانو یا لگن، ممکن است نیاز به عمل تعویض مفصل برای بیمار مطرح باشد. در مواردی که قامت[6] بیماری، به دلیل بهم چسبیدگی مهره‌ها، خمیده شده، جراحی Osteotomy یکی از گزینه‌های درمانی است. در این روش، جراح استخوان‌های ستون مهره‌ها را برش داده و دوباره با زاویه و فاصله مناسب در کنار هم قرار می‌دهد.

 

تمرینات ورزشی: برای حفظ انعظاف‌پذیری و دامنه حرکتی مفاصل، بیماران می‌توانند ورزش را در برنامه روزانه خود قرار بدهند. تمرینات ورزشی که در ادامه لیست شده‌اند می‌توانند به کاهش علائم بیمار کمک کنند:

• یوگا
• ورزش‌های کششی
• شنا
• تمرینات تنفس عمیق[7]

 

کمپرس گرم و سرد: دوش آب گرم یا استفاده از کمپر‌س‌های گرم درد و خشکی در ستون مهره‌ها را کم می‌کند. کمپرس‌های سرد هم در کاهش التهاب و ورم مفاصل موثر هستند.

ماساژ درمانی: دریافت ماساژ از فرد آموزش دیده و آشنا به AS می‌تواند به افزایش انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی بیمار کمک کند.

تغذیه: رژیم غذایی منحصربه‌فردی برا بیماران مبتلا به AS توصیه نشده است. به طور کلی، رژیم غذایی مبتلایان به اسپوندیلیت آنکیلوزان باید رژیمی با تنوع غذایی بالا و غنی از ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌ها باشد. در رژیم این بیماران موارد زیر بایستی حتما گنجانده شود:

• غذاهای غنی از امگا3 مانند غذاهای دریایی، مغزیجات و آجیل و روغن‌های گیاهی
• انواع میوه‌ها و سبزیجات
• غلات کامل مثل کینوآ
• غذاهای تخمیری مانند ماست

به این بیماران توصیه می‌شود که از مصرف بی‌رویه غذاهای فرآوری‌شده، غذاهای پرچرب، شور و خیلی شیرین خودداری کنند. این احتمال وجود دارد که نگهدارنده‌های موجود در فرآورده‌های غذایی بسته‌بندی شده التهاب بیماران را تشدید کنند. پر واضح است که نوشیدن مشروبات الکلی برای این بیماران ممنوع است. چرا که الکل علاوه بر تشدید التهاب با داروهای این بیماران نیز تداخل دارد.

پیشگیری از اسپوندیلیت آنکیلوزان

از آن‌جایی که علت دقیق بیماری هنوز به طور دقیق شناسایی نشده، راهکار مشخصی هم برای پیشگیری از این بیماری در دست نیست اما موارد زیر می‌توانند شانس ابتلا به بیماری را در افراد کاهش بدهند:

• فعالیت بدنی
• مصرف رژیم غذایی مغذی
• کنترل وزن