مروری بر بهداشت دست در پاندمی کووید-19

 

مقدمه

در طی پاندمی کووید-19 افراد ساکن در منزل باید به صورت مرتب دست ها را از طریق شست و شو با آب و صابون به مدت 20 ثانیه تمیز کنند، این اقدام بایستی بلافاصله پس از درآوردن دستکش و پس از تماس با فرد بیمار انجام شود. در مواردی که آب و صابون در دسترس نباشد و آلودگی به صورت واضح در دست ها مشهود نباشد، می توان استفاده از یک ضد عفونی کننده دست با پایه ی حداقل 60٪ الکل را در نظر گرفت. در صورتی که آلودگی مشهود در دست ها قابل مشاهده باشد شست و شوی دست بایستی در دستور کار قرار گیرد. برای اطمینان از استفاده ایمن و موثر، در تمامی موارد بایستی دستورالعمل های ذکر شده بر روی برچسب فراورده های ضد عفونی کننده مطالعه و پیروی شوند. ضد عفونی کننده های دست باید به دور از آتش و شعله و همچنین دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگه داری شوند. برای کودکان زیر شش سال، ضد عفونی کننده های دست باید تحت نظارت افراد بزرگسال مورد استفاده قرار گیرند. در موارد تماس با ترشحات بینی، سرفه یا عطسه، استفاده از سرویس بهداشتی، قبل از خوردن یا تهیه غذا، پس از تماس با حیوانات یا حیوانات خانگی و همچنین قبل و بعد از ارائه مراقبت معمول برای شخص دیگری که به کمک نیاز دارد (به عنوان مثال کودک) نیز نیاز به شست و شوی دست ها وجود دارد.

موارد مرتبط با ماندگاری کرونا ویروس بر سطوح، روش های بهداشت و ضد عفونی موثر برای سطوح و محیط های درمانی و غیر درمانی بر اساس دستورالعمل های مرتبط را در خبرنامه ی شماره ی گذشته مرور کردیم حال در ادامه قصد داریم تا بر اساس دستورالعمل ها مرتیط با بهداشت دست به بررسی انواع ضد عفونی کننده ها و مکانیسم عملکرد و اثریخشی آنها، واکنش های پوستی مرتبط با بهداشت دست، مسائل ایمنی در رابطه با استفاده از محلول های ضد عفونی کننده بر پایه الکل، روﺷﻬﺎی ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی، ﻋﻼﯾﻢ و اﻗﺪاﻣﺎت اوﻟﯿﻪ در مواجه های ناخواسته و آسیب زا با ﻣﻮاد ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ وﯾﺮوس کووید-19 بپردازیم.

1. مواد ضدعفونی کننده دست

 دو دسته اصلی مواد  ضد عفونی کننده دست شامل مواد بر پایه الکل و مواد برپایه غیر الکل می باشند. رایج ترین ماده اولیه در گروه مواد غیر الکلی، بنزالکونیوم کلراید، یک آمونیوم کواترنر[1]، به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده متداول می باشد. عوارض تحریک کنندگی پوست ناشی از این دسته از مواد ضد عفونی کننده در مقایسه با  مواد ضد عفونی کننده حاوی الکل پایین تر می باشد، گرچه شواهد جدید نشان دهنده درماتیت تماسی  با این فراورده ها می باشند. انواع با پایه ی الکل برای استفاده روی پوست محبوبیت کمتری دارند اما در مراکز درمانی، کاربرد مواد حاوی الکل به دلیل قیمت کمتر و اثر بخشی بهتر در کاهش انتقال عفونت، رایج است. نگرانی از نظر اشتعال پذیری و سو مصرف در رابطه با مواد ضد عفونی کننده با پایه غیرالکل کمتر است. مواد ضدعفونی کننده دست بر پایه الکل ممکن است حاوی اتانول، ایزوپروپیل الکل، پروپانول و یا ترکیبی از این مواد، آب، مواد افزودنی و مرطوب کننده ها باشند. مرطوب کننده ها برای جلوگیری از خشکی پوست و افزودنی های دیگر برای تثبیت محصول و طولانی شدن زمان لازم جهت بخار شدن الکل و در نتیجه افزایش فعالیت ضد میکروبی آن به فراورده ها افزوده می شوند.

1.1.     مکانیزم عمل بنزالکونیوم کلراید:

همانند ضدعفونی کننده های دست بر پایه الکل، بنزالکونیوم کلراید، ماده اصلی ضدعفونی کننده های غیر الکلی اثری بر ویروس های بدون پوشش ندارد، اگرچه یک مطالعه حاکی از اثر گذاری آن بر روی ویروس بدون پوشش کوکساکی[2] انسانی به عنوان یک استثنا است. علی رغم این استثنا به نظر می رسد که پوشش لیپیدی ویروس و باکتری ها یک ساختار مهم برای اثر گذاری بنزالکونیوم کلراید عمل می نماید. سر کاتیونی بنزالکونیوم کلراید بتدریج جذب سرگروه های فسفاتی با بار منفی موجود در فسفولیپیدهای لایه لیپیدی شده و در نتیجه غلظت آن افزایش می یابد، این افزایش غلظت مداوم، منجر به کاهش حالت سیال غشا و درنتیجه ایجاد شکاف های هیدروفیل در آن شده و علاوه بر این انتهای زنجیره آلکیلی بنزالکونیوم کلراید، با تخریب غشای دولایه از طریق نفوذ به درون آن منجر به تخریب خواص فیزیکی و بیوشیمیایی آن می گردد. در نتیجه عملکرد پروتئین ها دچار اختلال شده و در مجموع، اثرات فوق موجب حل شدن ترکیبات غشا در میسل های فسفولیپید/بنزالکونیوم می شود. بنزالکونیوم همچنین اهداف بین سلولی را قطع کرده و رفتار ساختارمند DNA را بهم می زند.

1.2.    مکانیزم فعالیت الکل در برابر ویروس ها:

اهداف ویروسی ضدعفونی کننده های الکلی غالبا پوشش ویروس ها[3]، در صورت وجود، که از پوشش های لیپید میزبان منشا می گیرند، یا کپسید پروتیینی که حاوی و محافظت کننده مواد ژنتیکی است، می باشند. با توجه به اینکه همه این مولفه ها برای چرخه زندگی ویروس، یعنی اتصال، نفوذ، بیوسنتز، تکامل و لیز شدن، و در نتیجه برای انتقال آن به میزبان دیگر لازم هستند می توان در نظر گرفت که تغییر ساختار یا عملکرد هر یک از این مواردموجب بی اثر شدن ویروس خواهد شد. اگرچه مکانیزم فعالیت الکل ها در برابر ویروس ها در مقایسه با باکتری ها کمتر شناخته شده است، این نکته قابل فهم است که اتانول به نسبت پروپانول دارای فعالیت ضد ویروسی قوی تر و گسترده تر باشد. در حقیقت نشان داده شده است که غلظت بالای اتانول بر ویروس های پوشش دار بسیار موثر است و بنابراین بر روی اکثر ویروس های مرتبط با بیماری زایی در انسان موثر می باشد. از سوی دیگر نشان داده شده است که افزودن اسیدها به محلول های اتانول می تواند اثر بخشی آن را در برابر ویروس های مقاوم به اتانول افزایش دهد. علی رغم اثر هم افزایی [4] اتانول و اسید، همچنان مشخص است که بیشتر ضدعفونی کننده های دست در برابر ویروس های بدون پوشش بی اثر هستند.

1.3.   اثر بخشی ضدعفونی کننده های دست در برابر ویروس ها:

اگرچه مطالعه مستقیم ویروس ها در داخل بدن در مقایسه با باکتریها دشوارتر است، اما مطالعات بیشماری سعی در اثبات اثربخشی ضدعفونی کننده های دست بر روی ویروس ها داشته اند. سازمان بهداشت جهانی ، ضدعفونی کننده های بر پایه الکل را به منظور ضد عفونی کننده برای ویروس عامل اسهال در گاو[5]، ویروس هپاتیت C[6]، ویروس Zika ، نوروویروس موشی[7] و کرونا ویروس ها با توجه به اطلاعات محدود حاصل از مطالعات در دسترس در رابطه بااثر غیر فعالسازی این مواد بر روی این ویروسها، پیشنهاد می کند. سایر ضدعفونی کننده ها که حاوی ایزوپروپانول بعنوان ماده اصلی هستند، همچنین ویروسهای تنفسی و روده ای پوشش دار از قبیل آنفلوانزا A H1N1 را به طور کامل غیر فعال میکنند، اما بجز روتاویروس[8]، بر روی سایر ویروس های بدون پوشش اثر غیر فعال سازی نشان نمی دهند. در برخی از مطالعات اثر گذاری ضد عفونی کننده های دست بر روی ذرات حاوی ویروس در نوک انگشتان افراد مورد بررسی قرار گرفته است؛ در بسیاری از این مطالعات اثربخشی متوسط بر روی اغلب گونه های ویروسی بدون پوشش نشان داده شده و مشخص شده است که این نوع ویروس ها در مقایسه با ویروسهای پوشش دار واجد مقاومت بالاتری می باشند. توجه به نوع سویه های ویروسی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا غلظت بالای اتانول در برابر ویروس های پوشش دار بسیار مؤثر است و بنابراین در برابر اکثر ویروس های مرتبط با بالین اثرگذار است. اگر چه فرض بر این است که به منظور غیر فعال نمودن قابل قبول ویروس های بدون پوشش مانند هپاتیت A و انتروویروس[9] ها بایستی الکل با غلظت 70-80% مورد استفاده قرار گیرد، در مطالعات کاهش تیتر روتاویروس ها، آدنو ویروس[10] ها و راینوویروس[11] ها تا بیش از 3 لگاریتم با استفاده از اتانول 60% در طی مدت زمان تماس 10 ثانیه نشان داده شده است. با غلظت های بالاتر از الکل و افزایش مدت زمان تماس ممکن است اثرات ضد عفونی کنندگی قابل قبول بر روی ویروس های بدون پوشش حاصل شود. گرچه شواهد در رابطه با اثر گذاری ضد عفونی کننده ها بر ویروس کرونای جدید به سرعت در حال پیدایش است، اطلاعات مربوط به کروناویروس های قبلی، با توجه به شباهت ساختاری، ممکن است از این نظر کمک کننده باشند. در یک مطالعه مروری سیستماتیک شامل 10 مطالعه،از نظر شیوع ویروس SARS، نشان داده شد  که شست وشوی دست احتمال انتقال بیماری را در بیمارستان و جامعه کاهش می دهد. 9 مطالعه از 10 مطالعه بررسی شده در این مرور سیستماتیک مطالعه کنترل مورد [12]  و شامل تعداد محدودی از افراد بود و تفاوت آماری معنی دار تنها در 3 مطالعه مشاهده شد. از طرفی در برخی از این مطالعات به صورت دقیق به نحوه ی شست و شوی دست، از طریق صابون و آب یا ضدعفونی کننده ها، اشاره نشده بود.

اگرچه تأیید مستقیم غیرفعال سازی ویروس در داخل بدن پس از استفاده از ضد عفونی کننده غیرممکن است، برای دستیابی به روشی استاندارد، مطالعات آزمایشگاهی تأیید کرده اند که ضد عفونی کننده دست با پایه الکل در کاهش بار ویروسی مؤثر است. بطور خاص مطالعات آزمایشگاهی با استفاده از کشت خلط بیماران مبتلا به کرونای جدید، با چهار فرمولاسیون متفاوت از ضدعفونی کننده های دست با پایه الکل، نشان داد که همگی قادر به غیرفعالسازی ویروس به پایین تر از میزان قابل تشخیص بودند. انتقال کرونا ویروس جدید با دوره کمون تا ده روز از طریق قطرات تنفسی[13] ، دست و یا سطوح آلوده رخ می دهد، به این دلیل توجه به اثربخشی ویروس های غیرفعال در همه حالت های انتقال بسیار مهم است. همچنین نشان داده شده است که ضدعفونی کننده های الکلی بطور موثر کرونا ویروس و ویروس MERS را روی سطوح بی جان مانند فلزات، شیشه و پلاستیک غیر فعال می کنند. یکی از محدودیتهای مهم در تحلیل اثربخشی واقعی ضد عفونی کننده دست، به دلیل روش گردآوری داده ها از طریق خود گزارش دهی گذشته نگر[14] می باشد، به این دلیل که این روش گزارش دهی ممکن است فاقد استاندارد سازی و کمبود عینیت و روش شست و شوی دست باشد. همچنین تعداد بی شماری از متغیرهای مخدوش کننده، به ویژه در مکانهای بیمارستانی، مانند دفعات و میزان تماس با افراد آلوده و استفاده از تجهیزات محافظ شخصی ممکن است نتیجه گیری را با اختلال مواجه نمایند. از آنجا که بهداشت دست ها یکی از جنبه های مداخله چند وجهی برای کاهش میزان عفونت است، ارزیابی واقعی کارآیی ضد عفونی کننده دست به طور مستقل دشوار می باشد.

1.4.    ضد عفونی کننده های دست در مقایسه با صابون:

در مطالعات، تعداد زیادی از ضدعفونی کننده های دست، متشکل از مواد و روش های مختلف مورد مقایسه قرار گرفته اند؛ با این حال CDC[15] پیشنهاد می کند در صورت امکان از آب و صابون به جای ضدعفونی کننده های دست استفاده شود. برتری شستشوی دهنده های دست به دلیل حذف طیف وسیعی از پاتوژن ها و مواد شیمیایی از روی دست ها می باشد.نتایج حاصل از یک بررسی سسیستماتیک در سال 2016 نشان دادند که شست وشوی دست با آب و صابون از روش های ضد عفونی کننده دست جایگزین، از نظر حذف خاک و میکروارگانیسم ها از دست، موثر تر می باشد و این امر مطرح کننده برخی از سوالات در رابطه با استفاده از ضد عفونی کننده دست در مراحل آماده سازی مواد غذایی بودند. در هر حال برای مقایسه اثربخشی صابون بر روی ویروس های پوشش دار در  برابر ضدعفونی کننده ها یک تست کمی  با مقایسه سه ترکیب ضدعفونی کننده مختلف  بر پایه اتانول و سه نوع صابون آنتی میکروبیال مختلف انجام شد، که همگی کاهش 4 لگاریتمی در تعداد ویروسها را نشان دادند. اگرچه شواهد مستقیم محدودی در رابطه با مقایسه صابون و ضدعفونی کننده ها وجود دارد اما نتایج حاصل از مطالعات متعدد، اثر بخشی ضدعفونی کننده های دست بر ویروس های پوشش دار را اثبات کرده اند. هنگام انجام تست بر روی ویروس های بدون پوشش، آزمایش پد انگشت نشان داد که شست و شوی دست با آب و صابون برای حذف میزان بالاتر از 5 لگاریتم از نوروویروس گوارشی انسانی[16] و MNV1[17] موثر بوده است، درحالیکه ضدعفونی کننده های دست مبتنی بر الکل قادر به غیرفعال کردن این نوع از  ویروس ها نبودند. فراورده های بر پایه الکل به غیرفعال سازی سریع و مؤثر باکتری های مختلف منجر می شوند، اما به طور کلی کارایی آنها در برابر ویروس های بدون پوشش  پایین طبقه بندی می شود. این امر ممکن است مطرح کننده این احتمال باشد که ضدعفونی کننده های دست بر پایه الکل ممکن است یک عامل خطر برای پخش بیشتر نوروریروس ها باشند. بایستی توجه داشت که شستن دست ها، اسیدهای چرب بدن را از سطح پوست از بین می برد و ممکن است منجر به ایجاد ترک در پوست شود و در نهایت یک راه ورود بالقوه برای عوامل بیماری زا فراهم نماید. برای غلبه بر محدودیت های شست و شوی ساده دست ، ادعا می شود که  ضد عفونی کننده های دست در برابر میکروارگانیسم های بیماری زا موثرند و همچنین به دلیل افزودن نرم کننده ها باعث بهبود وضعیت پوست می شوند.

1.5.   فوم در مقایسه با ژل :

سه شکل فراورده معمول ماده فعال از فراورده های ضد عفونی کننده بر پایه الکل و غیر الکل  شامل کف، ژل و اسپری می باشند. تحقیقات محدودی دررابطه با مقایسه اثربخشی سیستم های مختلف پخش ضدعفونی کننده  از نظر اثرات ضد عفونی کنندگی بر روی ویروس در دسترس می باشند. یک مطالعه با 30 داوطلب انسانی کاهش  بیش از 3 لگاریتم از ویروس H1N1  را بر روی پدهای انگشتی با کف ، ژل و دستمال مرطوب بدون تفاوت در اثربخشی بین انواع پخش کننده نشان داد. یافته های مشابه در مورد مقایسه اثر فرم های مایع و ژل با پایه الکل بر روی ویروس H1N1 در مطالعه دیگری نشان داده شده است. در هر دو این مطالعات نشان داده شد که روش اصطکاک مکانیکی ممکن است به حذف فیزیکی پاتوژن ها کمک کند، و منجر به مشاهده تفاوت از نظر کارایی گردد، اما برای مقایسه اثربخشی سیستم های مختلف ضد عفونی کننده دست،  نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد. گرچه نتایج متناقضی از این نظر در دسترس می باشند، اما فرولاسیون فراورده های ضدعفونی کننده دست، بدون در نظر گرفتن اثر ضد ویروس مواد به کار رفته، به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر رعایت بهداشت دست شناسایی شده اند. یک پمپ از پخش کننده های کف تقریباً 1.1 میلی لیتر ضد عفونی کننده دست فراهم می کند. تولیدکنندگان، حجم های مختلف توصیه شده را برای استفاده پیشنهاد می دهند، اما در یک مطالعه اخیر ضد عفونی کننده های دست و ژل و کف  مورد مقایسه قرار گرفته و از نظر آماری تفاوتی در پوشش کامل دست با استفاده از حجم های برابر، گزارش نشد. سازمان بهداشت جهانی حجم خاصی از ضد عفونی کننده را پیشنهاد نکرده است، اما توصیه می کند که تمام سطوح دست را پوشانده شوند. بر خلاف مطالعه فوق، در یک مطالعه با مقایسه کف و ژل با غلظت برابر اتانول، مشخص شد که کف بیشتر از ژل پخش می شود و میانگین کاهش لگاریتمی باکتری E.coli  بااستفاده از کف نسبت به ژل بالاتر بود، یافته های ذکر شده تنها در صورت استفاده از مقادیر کافی از فرم کف در بالین واجد ارزش خواهند بود. یک مطالعه مروری به  منظور انطباق یافته های بالقوه در رابطه با استفاده از انواع مختلف ضد عفونی کننده های دست نشان داد که فراورده های کف حاوی 62٪ از اتانول مدت زمان طولانی برای خشک شدن نیاز دارند و با توجه به این امر، کارکنان مراقبت های بهداشتی احتمالاً از حجم ناکافی محصول برای سرعت بخشیدن به زمان خشک کردن استفاده می نمایند و در نتیجه از مقدار کافی ضد عفونی کننده جهت پوشش کامل دست مورد استفاده قرار نمی گیرد. در بررسی بر روی یک گروه از پرستاران نشان داده شد که استفاده از حجم های بالای مواد ضد عفونی کننده (3 میلی لیتر) به شکل ژل، کف یا مایع  به دلیل عدم امکان تخصیص زمان کافی برای استفاده در بخش های پر مشغله  به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد. در مطالعه دیگر میزان پذیرش استفاده از فراورده های ژل و مایع حاوی مواد اتانول یا پروپانول در میان دانشجویان دندانپزشکی مورد بررسی قرار گرفت و میزان پذیرش مشابهی با هر دو نوع فراورده گزارش گردید. مطالعات متعدد نشان دهنده این مطلب می باشند که عوامل دیگری مانند مواد ضدعفونی کننده به کار رفته در فراورده، افزودن مرطوب کننده پوست و قابلیت دسترسی در محل کار نیز ممکن است بر پذیرش فراورده تاثیر گذار باشند و مقایسه مستقیم انواع فراورده های ضد عفونی کننده را با دشواری مواجه سازند. فراورده های ژل و فوم به دلیل دارا بودن برخی از خصوصیات مطلوب از جمله جذب سریع، احساس نرم و مرطوب بودن پوست و احساس تمیزی و بدون  بو بودن نسبت به فراورده های مایع واجد محبوبیت بیشتری می باشند. برای تعیین میزان پذیرش طولانی مدت با انواع مختلف ضدعفونی کننده، که در مواردی که بهداشت مداوم دست بسیار واجد اهمیت می باشد، نیاز به انجام مطالعات بیشتر وجود دارد.

2. واکنش های پوستی مرتبط با بهداشت دست:

واکنش های پوستی ممکن است به دلیل ضرورت رعایت بهداشت مکرر دست در حین مراقبت از بیمار، در دست کارکنان ایجاد شوند. دو نوع واکنش اصلی پوستی در ارتباط با بهداشت دست ممکن است مشاهده شود. اولین و متداول ترین نوع این واکنش ها درماتیت تماسی تحریکی[18] می باشد که ممکن است با بروز علائمی مانند خشکی، تحریک، خارش و در برخی موارد ترک خوردن پوست و خونریزی همراه باشد. درماتیت تماسی آلرژیک[19] نوع دیگر این واکنشها می باشد، این نوع واکنش  نادر بوده و نشان دهنده واکنش های بیش حساسیتی به برخی از مواد تشکیل دهنده بهداشت دست می باشد، علائم این واکنش نیز ممکن است از خفیف و موضعی تا شدید و عمومی متغیر باشد و در جدی ترین حالت ممکن است علائمی از قبیل اختلالات تنفسی و سایر علائم آنافیلاکسی در بیمار مشاهده گردند. به صورت کلی درماتیت تماسی تحریکی بیشتر با ماده ضد عفونی کننده یدوفور[20] گزارش شده است. سایر مواد ضد عفونی کننده که ممکن است منجر به ایجاد درماتیت تماسی تحریکی شوند، به ترتیب کاهش احتمال بروز عارضه شامل، کلرهگزیدین، کلر اوکسی لنول، تریکلوزان و محصولات با پایه الکل هستند. با این حال، گزارش های متعدد تأیید کننده پذیرش و تحمل خوب فرمولاسیون های حاوی الکل در مقایسه با سایر محصولات بهداشتی دست می باشند. واکنشهای آلرژیک به عوامل ضد عفونی کننده از جمله ترکیبات آمونیوم کواترنر، ید یا یدوفور، کلرهگزیدین، تریکلوزان، کلروکسیلنول و الکل ها و همچنین سمیت احتمالی به دلیل جذب پوستی این محصولات گزارش شده است. درماتیت تماسی آلرژیک مرتبط با محلول های ضد عفونی کننده با پایه الکل بسیار غیر معمول است. پوست آسیب دیده و تحریک شده نه تنها به این دلیل که باعث ناراحتی و حتی کاهش عملکرد فرد می شوند بلکه به این دلیل که ممکن است خطر انتقال عفونت به بیماران را افزایش دهند، بهتر است تحت درمان قرار گیرند. به منظور پیشگیری از بروز آسیب های پوستی انتخاب محصولات مناسب از نظر اثربخشی و ایمنی از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان مثال، نگرانی در مورد اثرات خشک کنندگی پوست با الکل دلیل اصلی عدم پذیرش محلول های ضد عفونی کننده بر پایه الکل در بیمارستان ها ذکر شده است. اگرچه بسیاری از مراکز درمانی  صابونهای ساده را به منظور به حداقل رساندن درماتیت  ناشی از مواد ضد عفونی کننده در اختیار کارکنان قرار داده اند، اما استفاده مکرر از این نوع محصولات نسبت به برخی از مواد ضد عفونی کننده در برخی از موارد با آسیب بیشتر پوست، خشکی و تحریک همراه بوده است. یک زاهکار برای کاهش قرار گرفتن کارکنان درمعرض صابون های تحریک کننده و شوینده ها، استفاده از محلول های ضد عفونی کننده بر پایه الکل حاوی مواد مرطوب کننده می باشد. چندین مطالعه نشان داده است که چنین محصولاتی توسط کارکنان  بهتر تحمل می شوند و در مقایسه با صابون ساده یا ضد میکروبی با عوارض پوستی کمتری همراه هستند. زمان مورد نیاز کوتاهتر برای ضدعفونی کردن دست در موارد استفاده از اشکال محلول ضد عفونی کننده بر پایه الکل ممکن است با افزایش میزان مقبولیت همراه باشد. روش های به حداقل رساندن عوارض جانبی احتمالی بهداشت دست شامل انتخاب محصولات با خواص تحریک کنندگی کمتر، استفاده از مرطوب کننده های پوست و اصلاح برخی رفتارهای بهداشتی مانند شستشوی غیرضروری می باشند. برخی اقدامات ممکن است با افزایش خطر تحریک پوست همراه باشند و باید از انجام این موارد اجتناب شود، به عنوان مثال، شستن منظم دست ها با آب و صابون بلافاصله قبل یا بعد از استفاده از یک محصول حاوی الکل نه تنها غیر ضروری بوده بلکه ممکن است منجر به افزایش احتمال بروز درماتیت گردد. از استفاده از آب بسیار گرم برای شستن دست بایستی خودداری شود زیرا احتمال آسیب پوست را افزایش می دهد. در موارد استفاده از حوله های تمیز یا یکبار مصرف، قرار دادن و برداشتن حوله بر روی پوست به جای مالش  آن، به منظور جلوگیری از ترک خوردن پوست واجد اهمیت می باشد. استفاده از دستکش بر روی دستان خیس پس از شست وشو ممکن است با افزایش خطر تحریک پوست همراه باشد.

3. مسائل ایمنی در رابطه با استفاده از محلول های ضد عفونی کننده بر پایه الکل

الکل ها قابل اشتعال هستند بنابراین، محلول های ضد عفونی کننده بر پایه الکل باید مطابق با مقررات ملی و محلی دور از درجه حرارت بالا یا شعله های آتش نگهداری شوند. اگرچه محلول های ضد عفونی کننده بر پایه الکل قابل اشتعال هستند، اما خطر آتش سوزی مرتبط با اینگونه محصولات بسیار پایین است. هیچ گزارشی مبنی بر آتش سوزی ناشی از الکتریسیته ساکن یا عوامل دیگر دریافت نشده و هیچ ارتباطی با مناطق نگهداریس نداشته است. در واقع، بیشتر حوادث گزارش شده با قرار گرفتن آگاهانه و عمدی در معرض شعله، به عنوان مثال روشن کردن سیگار، همراه بوده است.  بلع تصادفی و عمدی مواد حاوی الکل که برای بهداشت دست استفاده می شود گزارش شده و ممکن است منجر به مسمومیت حاد و در بعضی موارد شدید با الکل شود، به منظور جلوگیری از بروز چنین مواردی، به ویژه در بخشهای اطفال و روانپزشکی، اقدامات امنیتی توصیه می شوند. الکل ها ممکن استاز طریق استنشاق و پوست سالم جذب شوند، اگرچه میزان جذب از طریق جذب پوستی بسیار پایین است. بسیاری از مطالعات پس از استفاده یا اسپری کردن الکل روی پوست، جذب پوستی و استنشاق آن را ارزیابی کرده اند، در همه موارد غلظت الکل ها در خون کم یا بسیار کم، بسیار کمتر از میزان به دست آمده با مسمومیت خفیف یعنی 50 میلی گرم در دسی لیتر، بوده و هیچ علائمی مشاهده نشده است. در واقع، اگرچه هیچ داده ای وجود ندارد که نشان دهد استفاده از دستمال بر پایه الکل ممکن است به دلیل جذب الکل مضر باشد، اما کاملاً ثابت شده است که کاهش رعایت بهداشت دست منجر به افزایش عفونت های قابل پیشگیری مرتبط با سیستم مراقبت می شود.

3.1.    هشدار در رابطه با استفاده از ضدعفونی کننده دست آلوده به 1-پروپانول: سازمان غذا و داروی ایالات متحده در رابطه با برخی از محصولات ضد عفونی کننده دست به مصرف کنندگان و متخصصان مراقبت های بهداشتی هشدار صادر نموده است.1-پروپانول، نبایستی با 2-پروپانول / ایزوپروپانول / ایزوپروپیل الکل اشتباه گرفته شود؛ این ماده به عنوان ضدعفونی کننده دست قابل قبول نبوده و در صورت مصرف خوراکی ممکن است سمی و تهدید کننده حیات باشد. کودکان خردسالی که به طور تصادفی این محصولات را مصرف می کنند و نوجوانان و بزرگسالانی که این محصولات را به عنوان جایگزین الکل (اتانول) می نوشند، بیشتر در معرض خطر هستند. مصرف خوراکی 1-پروپانول ممکن است منجر به سرکوب سیستم عصبی مرکزی[21] شده و ممکن است متعاقبا منجر به مرگ شود. علائم مواجهه با 1-پروپانول ممکن است شامل گیجی، کاهش هوشیاری و کاهش نبض و تنفس باشد. مطالعات حیوانی نشان می دهد که اثرات مهارکننده 1-پروپانول در سیستم عصبی مرکزی 2 تا 4 برابر اتانول است. مصرف کنندگانی که در معرض ضدعفونی کننده دست حاوی 1-پروپانول بوده و علائم مسمومیت با این ماده را تجربه می کنند، باید به سرعت برای درمان اثرات سمی مسمومیت با 1-پروپانول تحت مراقبت اورژانسی قرار گیرند. قرار گرفتن پوست یا چشم در معرض 1-پروپانول می تواند باعث تحریک شود و موارد نادری از واکنش های پوستی آلرژیک گزارش شده است. مصرف کنندگانی که محصولی دارند که در لیست ضد عفونی کننده های دست با آلودگی احتمالی متانول یا 1-پروپانول قرار دارد، باید بلافاصله استفاده از این محصول را متوقف کرده و آن را در حالت ایده آل در یک ظرف زباله خطرناک امحا کنند. این محصولات نبایستی در فاضلاب خانگی تخلیه شود.

3.2.    هشدار سازمان غذا و دارو در رابطه با آلودگی برخی از فراورده های ضد عفونی کننده دست به متانول: متانول یا الکل چوب ماده ای است که در صورت جذب از طریق پوست یا بلع ممکن است اثرات سمی ایجاد نماید و در صورت مصرف خوراکی تهدید کننده حیات می باشد. متانول ماده قابل قبولی به عنوان ضدعفونی کننده دست نیست و به دلیل اثرات سمی نبایستی مورد استفاده قرار گیرد. تحقیقات سازمان غذا و دارو در مورد متانول در برخی از مواد ضد عفونی کننده دست ادامه دارد و به محض دسترسی به اطلاعات بیشتر گزارش  خواهد شد. افرادی که مواجهه با ضدعفونی کننده دست حاوی متانول داشته و دچار علائم شده باشند، بایستی به دنبال درمان فوری برای برگشت احتمالی اثرات سمی مسمومیت با متانول به بخش اورژانس مراجعه نمایند. مواجهه با مقادیر قابل توجهی از متانول ممکن است منجر به حالت تهوع، استفراغ، سردرد، تاری دید، کوری دائمی، تشنج، کما و آسیب دائمی به سیستم عصبی یا مرگ شود. اگرچه تمام افرادی که از این محصولات روی دست خود استفاده نموده باشند در معرض مسمومیت با متانول قرار دارند، اما کودکان خردسال که به طور تصادفی این محصولات را  خورده باشند و جوانان و بزرگسالانی که این محصولات را به عنوان جایگزین اتانول مصرف نموده باشند، در معرض خطر بالاتری می باشند.

3.3.    هشدار سازمان غذا و دارو در رابطه با ممنوعیت استفاده از برخی از فراورده های ضد عفونی کننده: ترکیبات حاوی متانول موجود در بازار دارویی شامل محلول هایviva cell, DURU, Naprox, Saponine, DRACAENA، پریا، آذر، نوین آریا طب، گلفام، دیگنیتی، هلنسا، درما کلین نلا، تریتاسپت و ژل های PALIZ POLYGEL, ICARYL، رافائل، میتال، آشوشا، موریور می باشند. سایر ترکیباتی که به دلیل کافی نبودن مقدار ماده موثره غیرمجاز هستند، شامل محلول های کیمیا الکل، Hygiene care و ژل های Dermoviva،  OUR MOM،  LAFRESH می باشند. برخی فراورده های غیر مجاز موجود در بازار به علت نداشتن برچسب اصالت یا مشکلات در برچسب گذاری مانند نداشتن پروانه ساخت شامل محلول های Green Cross ، Dettol teama ، Bio Care ، META ، Dignity Cosmetic  ، Duru، DARYANI و ژل های Dina ، Elena ، La’Fresh ، Dettol ، Mercus Silverمی باشند.

3.4.     روﺷﻬﺎی ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی، ﻋﻼﯾﻢ و اﻗﺪاﻣﺎت اوﻟﯿﻪ در مواجه های نا خواسته و آسیب زا با ﻣﻮاد ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ وﯾﺮوس کووید-19: اطلاعات در رابطه با مواجه های نا خواسته و آسیب زا با مواد ضدعفونی کننده و مسمومیت احتمالی با این مواد و مرور کلی در رابطه با مدیریت این عوارض در جدول های 1 تا 8 ذکر شده است.

 

 

جدول 1. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با اتانول و مرور کلی مدیریت موارد مسمومیت.

 

     جدول 2. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا باایزوپروپیل الکل و مرور کلی موارد مسمومیت.

 

 

      جدول 3. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با ﮔﻠﻮﺗﺎرآﻟﺪﺋﯿﺪ و مدیریت کلی موارد مسمومیت.

 

 

     جدول 4. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﯿﺪ و مرور کلی موارد مسمومیت.

 

 

       جدول 5. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با ﭘﻮوﯾﺪون آﯾﺪاﯾﻦ و مرور کلی موارد مسمومیت

 

 

جدول 6. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با ﻫﯿﭙﻮﮐﻠﺮﯾﺖ ﺳﺪﯾﻢ  ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ از 10٪ و مرور کلی موارد مسمومیت.

 

 

جدول 7. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با ﻫﯿﭙﻮﮐﻠﺮﯾﺖ ﺳﺪﯾﻢ  ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﮐﻤﺘﺮ از  10٪ و مرور کلی موارد مسمومیت.

 

 

جدول 8. راههای احتمالی مواجهه آسیب زا با ﭘﺮوﮐﺴﯿﺪ ﻫﯿﺪروژن و مرور کلی موارد مسمومیت.

 

 تهیه وتنظیم: دکتر موژان رادمهر و دکتر محمد موسوی نیا (دستیاران داروساز بالینی)

 

منابع:

1. 3. 1. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/
      2. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2590088920300081.
      3. https://www.ajicjournal.org/action/showPdf?pii=S0196-6553%2820%2930562-9
      4. https://www.who.int/gpsc/5may/tools/who_guidelines-handhygiene_summary.pdf
      5. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-updates-hand-sanitizers-consumers-should-not-use
      6. https://www.epa.gov/sites/production/files/2020-06/documents/sars-cov2_listn_06122020.pdf