سال‌هاست که درمان اصلی بیماری آلزایمر بر پایه مهار آنزیم استیل‌کولین‌استراز و همچنین مهار بتاآمیلوئیدها انجام می‌شود. مطالعات جدید حاکی از این است که هدف قرار دادن سیستم‌های Neuroinflammatory می‌تواند در کنترل علائم بیماری و جلوگیری از پیشرفت بیماری بسیار موثر واقع شود. به نظر می‌رسد بتاآمیلوئیدها و پروتئین‌های تاو (tau) از طریق القا مسیرهای Neuroinflammation باعث ایجاد اختلالات نورودژنراتیو و کاهش عملکرد شناختی مغز می‌شوند. پژوهش‌های جدید نشان داده است که در روند پاتوژنز بیماری آلزایمر ساختارهای پیچیده‌ای به نام Inflammasome NLRP3 نقش بازی می‌کنند. Inflammasome یک کمپلکس پروتئینی از انواع مختلفی از پروتئین‌های سیستم ایمنی ذاتی[1] (اولیه) است. گیرنده‌های ایمنی متعددی در این مجموعه پروتئینی وجود دارند که فعال شدن آن‌ها، از طریق فعال‌سازی آنزیم Caspase-1 منجر به تشدید واکنش‌های ایمنی، ترشح سایتوکاین‌هایی مثل اینترلوکین 1 و اینترلوکین 18 و حتی القا آپوپتوز خواهد شد. فعال شدن NLRP3 inflammasome تجمع بتاآمیلوئیدها و پروتئین تاو را تسهیل کرده و سبب ایجاد یک سیکل معیوب در راستای کاهش عملکرد شناختی مغز می‌شود.

پژوهشگران معتقدند مهار NLRP3 inflammasome از پیشروی بیماری آلزایمر جلوگیری می‌کند. به نظر می‌رسد داروهای مهارکننده‌های نوکلئوزیدی ترانس کریپتاز معکوس[2] (NRTI) می‌توانند در مهار Inflammasome کمک‌کننده باشند. این داروها در اصل داروهای ضدویروس هستند و در درمان عفونت HIV و هپاتیت B مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها با مکانیسمی غیرمرتبط به اثرات ضدویروسی‌شان روی Inflammasome تاثیر می‌گذارند که هنوز به طور دقیق شناخته نشده است.

برای بررسی صحت این فرضیه پژوهشگران به بررسی اطلاعات بیمه‌ای 272،000 نفر در 24 سال گذشته پرداختند تا مشخص کنند آیا بروز بیماری آلزایمر در گروهی از بیماران که از داروهای NRTI استفاده کرده بودند نسبت به سایرین کمتر بوده است یا خیر.

نتایج بررسی‌های آماری حاکی از این است که هر یک سال استفاده از داروهای NRTI خطر بروز بیماری آلزایمر را بین 6 الی 13 درصد کاهش می‌دهند. سایر داروهای ضدویروس مثل مهارکننده‌های غیرنوکلئوزیدی ترانس کریپتاز، مهارکننده‌های پروتئاز و مهارکننده‌های انتقالی رشته‌ای هیچ تاثیری در بروز آلزایمر نداشتند. بنابراین، NRTIها با مکانسیمی غیر از مکانیسم ضدویروسی خود درکنترل بیماری آلزایمر نقش بازی می‌کنند.

برای تایید اثر ضدآلزایمر داروهای NRTI همچنان لازم است مطالعات گسترده‌تری در رده کارآزمایی‌های بالینی انجام بشود. هنوز استفاده از این داروها برای کنترل آلزایمر در حد تئوری مطرح است. از دسته داروهای NRTI در بازار داروئی ایران می‌توان به لامیوودین، زیدوودین، آباکاویر و امتریسیتابین اشاره کرد.

16 می 2025

منبع: مقاله Association of NRTIs with reduced risk of Alzheimer's disease