مار کبری دیگر قربانی نمی‌گیرد: شناسایی یک پادزهر جدید
مار کبری یکی از خطرناک‌ترین انواع مارهای سمی است که در نواحی شمالی ایران هم به فراوانی وجود دارد. زهر این مار باعث نکروز بافتی شده و در بسیاری از موارد به آمپوتاسیون (قطع عضو) منجر می‌شود.
در حال حاضر، در بسیاری از موارد مار گزیدگی از پادزهر اختصاصی مار کبری استفاده می‌شود. این پادزهر حاوی ایمونوگلوبولین‌های حیوانی است که علیه پروتئین‌های زهر مار ساخته شده است. تهیه این ایمونوگلوبولین‌ها کار دشوار و پرهزینه‌ای است. چرا که برای ساخت این پادزهرها، زهر باید وارد بدن حیوان (به طور معمول اسب، گوسفند، بز یا خرگوش) بشود و ایمونوگلوبولین‌هایی که علیه این زهر ساخته شده‌اند، از سرم حیوان استخراج بشود. روش دیگری نیز وجود دارد که در آن با استفاده از تخم مرغ می‌توان به ساخت IgY علیه زهر مربوطه اقدام کرد. IgY ایمونوگلوبولینی است که پرندگان، خزندگان و دوزیستان (نه پستانداران) علیه زهر مار می‌سازند. هر چند به نظر می‌رسد اثربخشی ایمونوگلوبولین‌های تهیه شده از پستانداران بالاتر باشد. چرا که بدن پستانداران قادر است علیه چندین مورد از توکسین‌های موجود در زهر مار آنتی‌بادی بسازد.
در بسیاری از موارد، از جمله در ایران، پادزهرهای چندظرفیتی (Polyvalent) تهیه می‌شود. این نوع پادزهرها حاوی ایمونوگلوبین‌هایی علیه سم چند گونه مختلف مار هستند که معمولا در یک ناحیه جغرافیایی نزدیک به هم زیست می‌کنند. تصویر زیر، ضد زهر مار موجود در ایران را نشان می‌دهد که حاوی پادزهر 6 نوع مار از جمله مار کبری می‌باشد.
هر چند استفاده از پادزهر تنها گزینه پیش روی بیماران مارگزیده است اما استفاده از این فرآورده‌ها با عوارض متعددی از جمله بروز علائم حساسیتی زودهنگام از جمله آنافیلاکسی، واکنش‌های پیروژنیک (تب‌زا) و واکنش‌های حساسیتی تاخیری (Serum Sickness) همراه است. برای مدیریت و پیشگیری از بروز این عوارض، استفاده از روش‌های پیش‌درمانی یا Premedication با داروهای محتلف از جمله اپی‌نفرین زیرجلدی پیشنهاد شده است.
اخیرا دانشمندان دانشگاه سیدنی در همکاری با محققان دانشگاه لیورپول به کشف بسیار ارزشمندی دست یافته‌اند. این پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که داروی ضدانعقاد هپارین می‌تواند به عنوان پادزهر مار کبری عمل کند و از نکروزه شدن بافت گزیده شده جلوگیری نماید. لازم به ذکر است که ضد زهرهای پلی والان معمول این قابلیت را ندارند.
این تحقیقات بر اساس روش CRISPR[1] و بر مبنای شناسایی ژن‌های انسانی که زهر برای ایجاد نکروز هدف قرار می‌دهد، انجام شده است و نشان می‌دهد که زهر مار کبری برای ایجاد نکروز بافتی نیازمند آنزیم‌هایی است که در ساخت مولکول‌های هپارین و هپاران مشارکت دارند.
هپارین در برابر زهر مار کبری شبیه یک طعمه عمل می‌کند. اگر مقادیر بالای هپارین یا سایر مولکول‌های هپارینوئیدی در ناحیه گزیدگی تجمع پیدا کند، هپارین به مولکول‌های زهر چسبیده، آن را خنثی کرده و عملا اجازه اثرگذاری روی سلول‌ها به زهر نمی‌دهد.
هپارین یک داروی ارزان و شناخته شده است که بر خلاف پادزهرهای معمول نیاز به شرایط نگهداری ویژه و دمای پایین ندارد و در لیست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت (WHO) جای دارد. محققان قصد دارند فرمولاسیونی از این فرآورده تهیه کنند که مانند فرآورده EpiPen فورا، به راحتی و توسط خود فرد تزریق شود.
البته لازم به ذکر است که هنوز مطالعات انسانی اثرات ضد زهری هپارین آغاز نشده و این داده‌ها بر اساس نتایج مطالعاتی که روی موش‌ها انجام شده، به دست آمده است. نتایج این مطالعه در آخرین شماره ژورنال Science Translational Medicineبه چاپ رسیده است.
18 جولای 2024
منبع: سایت news-medical.net
ارسال نظر