توصیه های داروساز در
آنمی فقر آهن
بیش از یک چهارم جمعیت جهان کم خون هستند که نیمی از آنها مبتلا به آنمی فقر آهن هستند. پیشگیری و درمان فقر آهن بخصوص در خانم ها و کودکان یکی از اهداف اصلی سلامت همگانی می باشد.
توصیه های داروساز در رابطه با آنمی فقر آهن
بیش از یک چهارم جمعیت جهان کم خون هستند که نیمی از آنها مبتلا به آنمی فقر آهن هستند. پیشگیری و درمان فقر آهن بخصوص در خانم ها و کودکان یکی از اهداف اصلی سلامت همگانی می باشد. از چالش های پیش رو در درمان فقر آهن می توان به یافتن و بررسی علل اصلی و در نهایت انتخاب یک مکمل جایگزین آهن که پاسخگوی نیاز بیمار باشد؛ اشاره کرد. در این بخش قصد داریم تا با مرور گروه های پرخطر و ارزیابی بالینی بیمار به بررسی نکات قابل توجه در تشخیص فقر آهن بپردازیم. همچنین با بررسی فرمولاسیون های موجود از مکمل آهن و عوامل موثر در افزایش جذب آنها به درمان موثرتر در بیماران کمک کنیم.
چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به آنمی فقر آهن قرار دارند؟
افرادی که در گروه های زیر قرار می گیرند، در معرض خطر بالایی برای ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند؛ لذا شناسایی گروه های پر خطر از نظر غربالگری اهمیت دارد:
• سن:گروه های سنی زیر در خطر بیشتری برای کم خونی فقر آهن قرار دارند:
کودکان 6 تا 12 ماه (با توجه به آنکه ذخایر آهن نوزاد کامل با وزن طبیعی یا با وزن زیاد هنگام تولد، می تواند نیاز بدن به آهن را تا 6 ماهگی برآورده سازد؛ از 6 ماهگی غربالگری را برای کودکان در نظر می گیریم.)
کودکان 1 تا 2 سال که به مقدار زیاد از شیر گاو تغذیه می کنند (روزانه 24 انس معادل تقریبا 710 سی سی)
نوجوانان به علت قرار گیری در سن رشد و بلوغ
افراد بالای 65 سال ( به علت احتمال ابتلای این گروه سنی به بیماری کلیوی و یا سایر بیماری های مزمن)
• جنسیت: در خانم هایی که در سنین باروری قرار دارند به علت وجود دوره ها ی قاعدگی، بارداری و شیردهی نیاز به مصرف آهن در آنها افزایش می یابد که در صورت عدم تامین این نیاز، در معرض کمبود آنمی فقر آهن قرار می گیرند.
• محیط زندگی ناسالم: وجود سرب در آب مصرفی می تواند به علت جذب رقابتی با آهن، منجر به اختلال در جذب آهن شود و فرد را در معرض کم خونی فقر آهن قرار دهد.
• سابقه ی بیماری های خانوادگی و ارثی: از جمله افراد مبتلا به هموفیلی، فون‌ویلبراند (Von Willebrand) که به دنبال یک ترومای ساده دچار خونریزی های مکرر شده و لذا در معرض کم خونی قرار دارند.
• افرادی با سابقه ی انواع بیماری های التهابی و بیماری هایی که باعث اختلال در جذب آهن می شود: همچون CKD، انواع بدخیمی ها، IBD، سلیاک، نارسایی قلبی،گاستریت آتروفیک، هلیکو باکتر پیلوری، جراحی چاقی
• افرادی که دفع خون از طریق همودیالیز و یا دفع خون مخفی از طریق ادرار و یا مدفوع دارند.
• عادات زندگی اشتباه: افرادی که دارای شرایط زیر هستند، بیشتر در معرض خطر کم خونی قرار دارند:
افرادی که در رژیم غذایی خود به اندازه ی کافی آهن دریافت نمی کنند.
افرادی که بدون رعایت فواصل زمانی لازم مکررا خون اهدا می کنند و بعد از آن منابع کافی از آهن را دریافت نمی کنند.
ورزشکاران (بیشتر در خانم های جوان ورزشکار و به علت همولیز ناشی از انقباضات عضلانی در اثر فشار ایجاد شده حین ورزش)
بررسی دو گروه پر خطر و لزوم اقدامات پیشگیرانه
افراد باردار: همانطور که گفته شد خانم های باردار به عنوان یکی از گروه های پر خطر در معرض آنمی فقر آهن قرار دارند و لذا لازم است تا برای جلوگیری از آسیب عوارض ناشی از آنمی، همه ی خانم های باردار در اولین ویزیت غربالگری شوند و در هفته ی 24 تا 28 بارداری نیز آزمایشات تشخیصی تکرار شود.
در افراد باردار بدون کم خونی لازم است تا مقدار 30 میلی گرم آهن به صورت روزانه به عنوان مقدار پیشگیرانه تجویز شود. در صورتی که بیمار قادر به تحمل این مقدار نباشد، می تواند به صورت جداگانه از مکمل های بدون آهن به همراه مکمل آهن با دوز 60 میلی گرم به صورت یک روز در میان استفاده نماید.
در افراد مبتلا به کم خونی لازم است مقدار 40-200 میلی گرم آهن المنتال ( به طور توافقی 60 میلی گرم ) به صورت روزانه برای بیمار تجویز شود. در صورتی که بیمار قادر به تحمل اشکال خوراکی دارو نباشد، یا با مصرف خوراکی آهن افزایش سطح هموگلوبین رخ ندهد و یا به موارد شدید آنمی مبتلا باشد، از اشکال تزریقی آهن استفاده می شود.
نکات قابل توصیه در صورت تجویز آهن تزریقی برای خانم باردار
1. تزریق آهن وریدی نباید در سه ماه اول بارداری صورت گیرد، لذا آن را بعد از هفته ی 13-14 بارداری تحویز می کنند.
2. در خانم های باردار برای جلوگیری از بروز عوارض بر روی جنین، نباید از فرمولاسیون های حاوی بنزیل الکل استفاده کرد.
کودکان: کودکان و نوجوانان نیز جزء گروهی هستند که بیشتر در معرض ابتدا به کم خونی قرار دارند بنابراین لازم است تا برای پیشگیری از ابتلا به آنمی مقدار کافی از مکمل های آهن استفاده نمایند.(جدول1)
جدول 1. مقدار آهن مورد نیاز در کودکان
|
گروه سنی |
مقدار آهن مورد نیاز(RDA) |
|
کودکان زیر یک سال:
|
|
|
1تا 3 سال |
7 میلی گرم به صورت روزانه |
|
4-8 سال |
10 میلی گرم به صورت روزانه |
|
9 تا 13 سال |
8 میلی گرم به صورت روزانه |
چگونه می توان آنمی فقر آهن را تشخیص دارد؟
سابقه ی پزشکی، علائم بیمار، معاینات فیزیکی و آزمایشات آزمایشگاهی ساده همه در ارزیابی بیمار مبتلا به کم خونی مفید است.
سوابق پزشکی: تعدادی از مولفه های مهم در زمینه ی سوابق کم خونی می تواند به صورت سوالات زیر مطرح شود:
• آیا بیمار اخیرا دچار کاهش اشتها، کاهش وزن،تب و/یا تعریق شبانه ( که می تواند نشان دهنده ی وجود عفونت ویا بدخیمی باشد) شده است؟
• آیا فرد دارای سابقه و یا علایم مربوط به یک مشکل پزشکی که منجر به کم خونی می شود، هست؟ (به عنوان مثال مدفوع قیری در بیماران با زخم معده دردناک، از دست دادن خون قابل توجه از محل های دیگر، آرتریت روماتویید، نارسایی کلیه)
• فرد از چه زمانی مبتلا به کم خونی است؟ آیا اخیرا دچار کم خونی شده است؟ و یا از ابتدای تولد دچار کم خونی است؟(به عنوان مثال مبتلا به تالاسمی، هموگلوبینوپاتی ها و اسفروسیتوز ارثی)
• داروهای مصرفی بیمار باید با جزییات مورد بررسی قرار گیرد. سوالات خاص در رابطه با مصرف الکل، آسپیرین و دارو های ضد التهاب غیر استروییدی می بایست پرسیده شود.
• سابقه ی اهدای خون، بیماری های کبدی، درمان بیمار با آهن و یا سایر داروهای موثر در تولید خون، داروهای گیاهی و قرارگیری در معرض مواد شیمیایی سمی در محل کار و یا محیط زندگی می بایست صورت گیرد.
علائم کم خونی:
علایم معمول در موارد متوسط تا شدید کم خونی عبارتند از:
• خستگی و کوفتگی
• سندرم پای بی قرار
• سردرد
یافته های بالینی:
معاینات بالینی بیمار مبتلا به فقر آهن (با یا بدون کم خونی) ممکن است طبیعی باشد و یا یک یا چند مورد از یافته های زیر را نشان دهد:
• رنگ پریدگی
• پوست خشک یا زبر
• ترک گوشه ی لب
• ناخن قاشق
• ریزش مو (در موارد نادر)
یافته های آزمایشگاهی:
انجام تست های آزمایشگاهی و بررسی تغییرات CBC برای ارزیابی شدت فقر آهن می تواند کمک کننده باشد.
آنمی فقر آهن با کاهش ذخایر آهن شروع می شود (کاهش میزان فریتین) و بدن برای جبران جذب آهن را افزایش می دهد (افزایش ظرفیت کلی اتصال به آهن (بنابراین در اوایل فقر آهن، CBC ممکن است نسبتا طبیعی باشد.
با پیشرفت فقر آهن و بروز کم خونی در فرد یافته های زیر می تواند در نتیجه ی آزمایش دیده شود:
• کاهش تعداد گلبول قرمز(RBC)
• کاهش هموگلوبین و هماتوکریت
• کاهش تعداد مطلق رتیکولوسیت
جدول 2. یافته های آزمایشگاهی در روند پیشرفت بیماری فقر آهن
|
|
در حالت طبیعی |
در فقر آهن بدون کم خونی |
در فقر آهن با کم خونی خفیف |
در فقر آهن با کم خونی شدید |
|
هموگلوبین |
در محدوده ی طبیعی |
در محدوده ی طبیعی |
9 تا 12 گرم/ دسی لیتر |
6 تا 7 گرم/دسی لیتر |
|
سایز گلبول های قرمز و ویژگی های ظاهری آنها |
در محدوده ی طبیعی |
در محدوده ی طبیعی |
در محدوده ی طبیعی یا هایپوکرومیای خفیف (کاهش جزئی در MCHC) |
میکروسیتوزیس (کاهش MCV) و هایپوکرومیا (کاهش MCHC) |
|
فریتین سرمی |
40 تا 200 نانوگرم/ میلی لیتر |
>40 نانوگرم/ میلی لیتر |
>20 نانوگرم/میلی لیتر
|
>10 نانوگرم/ میلی لیتر
|
|
آهن سرمی |
60 تا 150 میگروگرم/ دسی لیتر |
60 تا 150 میگروگرم/ دسی لیتر |
>60 میگروگرم/دسی لیتر |
>40 میگروگرم/ دسی لیتر
|
|
ظرفیت کلی اتصال به آهن (TIBC; transferrin) |
300 تا 360 میگروگرم/ دسی لیتر |
300 تا 390 میگروگرم/ دسی لیتر |
350 تا 400 میگروگرم/ دسی لیتر |
<410 میگروگرم/ دسی لیتر
|
|
میزان اشباع ترانسفرین (serum iron/TIBC) |
20 تا 50 درصد |
20 درصد |
<15 درصد |
<10 درصد |
انواع فرمولاسیون مکمل های آهن خوراکی
فروس سولفات، فروس گلوکونات، فروس فومارات، فروس بیس گلیسینات، فروس گلایسین سولفات، لیپوزومال، فروس کمپلکس با پلی ساکارید ها، محصولات حاوی آهن هم از انواع فرمولاسیون های آهن می باشند.
تفاوت اشکال خوراکی آن در میزان آهن المنتال، نوع ملح مورد استفاده، فراهم زیستی، رهش دارو (Immediate Realease بودن و یا EC/SR بودن)، هم یا غیر هم بودن مکمل ها می باشد.
جدول 3. مقدار آهن المنتال در املاح مختلف آهن
|
مقدار آهن المنتال %(w/w) |
املاح آهن |
|
۱۲ |
فروس گلوکونات |
|
۲۰ |
فروس بیس گلیسینات |
|
۲۳ |
فروس سولفات آبدار |
|
۳۰ |
فروس سولفات خشک |
|
۳۳ |
فروس فومارات |
|
۱۰۰ |
لیپوزومال |
|
۱۰۰ |
محصولات حاوی آهن هم |
|
۱۰۰ |
فروس کمپلکس با پلی ساکارید ها |
نکات قابل توجه در رابطه با اشکال دارویی آهن
• مهمترین محل جذب آهن دئودنوم و ابتدای ژئوژنوم می باشد. استفاده از فرمولاسیون های آهسته رهش (SR)و یا بازشونده در روده (EC) باعث می شود تا آهن در جایی دورتر از محل اصلی جذب آهن، در دسترس قرار گیرد، بنابراین مقدار جذب آهن و طبیعتا عوارض جانبی ناشی از آن کاهش می یابد. پس بهتر است در موارد پیشگیری و نیاز مصرف روزانه، از این فرمولاسیون ها استفاده کرد.
• در میان فرمولاسیون های Immediate Realease در صورتی که فرد مشکل در جذب نداشته باشد (عدم وجود بیماری های مربوط به سوء جذب) و همچنین از نظر عوارض گوارشی مشکلی ندارد، تفاوت قابل ملاحظه ایی بین این فرمولاسیون ها وجود ندارد.
• در مورد مکمل های آهن، فرمولاسیون هایی که دارای درصد بیشتری از آهن المنتال هستند، عوارض گوارشی بیشتری دارند؛ به عنوان مثال مقدار بروز عوارض گوارشی در میان املاح سولفات، فومارات و گلوکونات به ترتیب زیر می باشد:
فروس گلوکونات با 12 %< فروس سولفات خشک با 30%< فروس سولفات آبدار با 23% < فروس فومارات با 33%
البته باید توجه داشت که بروز عوارض گوارشی کمتر، به علت مواجه ی کمتر با مقدار آهن المنتال می باشد و در صورتی که بخواهیم از مقادیر بیشتر املاح با میزان آهن المنتال استفاده کنیم، به همان نسبت عوارض گوارشی افزایش پیدا خواهد کرد.
• فروس بیس گلایسینات به علت شلات شدن با دو مولکول گلایسین دارای عوارض گوارشی کمتر، جذب و فراهم زیستی بیشتر (3 برابر میزان فروس سولفات) می باشد و چون کمتر تحت تاتیر شرایط محیطی قرار دارند، تداخلات کمتری با مواد غذایی دارد. به علت موارد ذکر شده، این ملح از آهن در دوز های کمتری نسبت یه املاح آهن دارای اثر بخشی می باشد.
• فروس گلایسین سولفات به علت شلات شدن با یک مولکول گلایسین و از طرف دیگر با ملح سولفات از نظر جذب و بروز عوارض گوارشی بین فروس سولفات و فروس بیس گلایسینات قرار دارد.
• فروس کمپلکس با پلی ساکارید ها، گرچه با وجود کمپلکس شدن آهن با پلی ساکارید ها، باعث کاهش عوارض گوارشی شدند، اما نتوانستند اثر بخشی بیشتری نسبت به املاح آهن داشته باشند. حتی در یک مطالعه ی صورت گرفته، اثر بخشی کمتری نسبت به فروس سولفات داشتند.
• فرمولاسیون های لیپوزومال به علت وجود پوشش لیپیدی اطراف آهن دارای عوارض گوارشی کمتر، جذب و فراهم زیستی بیشتر(دارای اثر بخشی معادل آهن تزریقی) و تداخلات کمتر با مواد غذایی می باشد و تغییر رنگ دندان ایجاد نمی کند.
• فرمولاسیون های حاوی آهن هم (هموگلوبین تغلیظ شده ی گاوی یا خوکی) دارای اثر بخشی بالا و عوارض جانبی کمتر می باشند. علاوه بر اینکه تاثیر عوامل منفی در جذب آهن هم کمتر از آهن غیر هم می باشد (جدول 4)
نکات قابل توصیه به بیمار در مصرف مکمل های آهن
بهترین زمان مصرف
مصرف یک روز در میان مصرف آهن در مقابل مصرف روزانه ی آن: برای جذب بهتر و بروز عوارض جانبی کمتر توصیه می شود تا بیمار مکمل آهن مورد نیاز را به صورت یک روز در میان (مثلا روز های فرد و یا زوج) مصرف نماید.
دفعات مصرف در طول روز: هیچ دلیلی برای مصرف بیش از یکبار در روز آهن وجود ندارد.
مقدار آهن در یک دوز: زمانی که آهن با کمترین مقدار دوز تجویز می شود، جذب بهتری دارد. به عبارت دیگر برای جذب بهتر آهن بهتر است تا مقدار ۴۰ تا ۶۰ میلی گرم از آهن را به صورت یکبار در روز و یا مقدار ۸۰ تا ۱۰۰ میلی گرم را به صورت یک روز در میان برای بیمار در نظر گرفت.
تداخلات: فراهم زیستی و جذب آهن خوراکی می تواند توسط یکسری عوامل افزایش یابد. (جدول4)
جدول 4. عوامل موثر در جذب و فراهم زیستی آهن روزانه
|
عوامل موثر درجذب آهن غیر هم |
عوامل موثر در جذب آهن هم |
|
نوع آهن |
مقدار آهن هم، بخصوص در گوشت |
|
مقدار بالقوه ی موجود از آهن غیر هم |
مقدار کلسیم در وعده ی غذایی(کلسیم جذب آهن را مختل می کند) |
|
تعادل بین عوامل مثبت و منفی: عوامل مثبت:
عوامل منفی:
|
تداخلات غذایی: فسفات ها، فیتات ها و تانن های موجود در غذا می توانند با اتصال به آهن، منجر به اختلال در جذب آهن شوند.
راهکارها:
• به طور کلی نباید آهن را همراه با غذا مصرف کرد.
• به طور خاص مصرف آهن می بایست با فاصله از غذا و نوشیدنی های حاوی کلسیم (از جمله شیر)، غلات، فیبر غذایی، چای، قهوه و تخم مرغ مصرف شود.
تداخلات دارویی:
1. pH: بهترین جذب برای آهن به صورت +Fe2 در محیط اسیدی ملایم صورت می گیرد. لذا داروهایی همچون آنتی اسیدها، H2 بلاکرها، PPI ها که باعث کاهش اسیدیته ی معده می شوند، می تواند جذب آهن را مختل کنند. (جدول5)
راهکار: آهن می بایست ۲ ساعت قبل و یا ۴ ساعت بعد از مصرف داروهای کاهنده ی اسید معده مصرف شود.
2. تعدادی از داروهایی که در همزمانی با مصرف آهن جذب آنها کاهش می یابد در جدول 5 مشخص شده است.
راهکارها: در میان فلوروکینولون ها، موکسی فلوکساسین بیشترین تداخل با آهن را دارد؛ بسته به نوع فلوکساسین می بایست آهن را 4-2 ساعت قبل و یا ۸-۴ ساعت بعد از مصرف این گروه دارویی استفاده نمود.
جدول 5. تداخلات دارویی با مکمل آهن
|
داروهایی که منجر به کاهش جذب آهن می شوند |
داروهایی که تحت تاثیر آهن قرار می گیرند (مکانیسم تداخل) |
|
آنتی اسیدهای حاوی آلمینیوم، منیزیم، کلسیم |
لوودوپا (شلات با آهن) |
|
تتراسایکلین و داکسی سایکلین |
متیل دوپا (کاهش اثر متیل دوپا) |
|
آنتاگونیست های H2 |
لووتیروکسین (کاهش اثر لووتیروکسین) |
|
PPI ها |
پنی سیلامین(شلات با آهن) |
|
کلستیرامین |
فلوروکینولون ها |
|
مایکوفنولات(کاهش جذب) |
|
|
تتراسایکلین و داکسی سایکلین |
|
|
بیس فسفونات ها |
عوارض جانبی: عوارض گوارشی با تجویز آهن خوراکی بسیار شایع است. از جمله ی این موارد می توان احساس طعم فلز در دهان، حالت تهوع، نفخ شکم، یبوست، اسهال، درد شکمی، دفع مدفوع تیره و قیری رنگ را نام برد.
دفع مدفوع سیاه، سبز یا قیری رنگ می تواند باعث ایجاد نگرانی در مورد دفع خون شود. لذا لازم است تا هنگام تحویل این مکمل به بیمار، ایشان را در جریان این عارضه ی جانبی آهن قرار دهیم.
راهکارهایی برای تحمل بهتر داروهای خوراکی
مصرف دارو به صورت یک روز درمیان
مصرف دارو به همراه غذا (گرچه این کار می تواند باعث کاهش جذب آهن شود)
استفاده ی از فرمولاسیون هایی که مقدار آهن کمتری دارند و یا دارای پوشش روده ایی(EC) هستند.
تبدیل فرمولاسیون قرص به سوسپانسیون (تا بتوان دوز کمتری از مکمل آهن را برای بیمار آغاز کرد)
در صورتی که با رعایت همه ی موارد بالا بیمار همچنان قادر به تحمل خوراکی آهن نباشد، می بایست از فرم تزریقی آهن استفاده نمود. استفاده از آهن وریدی، تمام عوارض گوارشی آهن که به دلیل تاثیرات مستقیم آهن بر مخاط روده ایی ایجاد می شود را از بین می برد. در صورتی که برای بیمار آهن وریدی تجویز شود، مصرف آهن خوراکی برای بیمار قطع می شود.
تغییر رنگ دندان در کودکان: یکی دیگر از عوارض جانبی فرمولاسیون مایع مکملهای خوراکی آهن، تغییر رنگ دندان به واسطه ی تماس مستقیم آهن با دندان ها می باشد. برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان ها می توان راهکارهای زیر را به بیمار توصیه نمود:
1. برای کاهش تماس آهن با دندان ها می توان موارد زیر را انجام داد:
رقیق کردن قطره آهن با آبمیوه و یا مصرف آب بلافاصله بعد از تجویز آهن
تجویز قطره ی آهن ته حلق بیمار برای کاهش
تمیز کردن دندان ها با گاز استریل و یا مسواک بلافاصله بعد از مصرف آهن
2. استفاده از مکمل های آهنی که به فرم لیپوزومال موجود هستند.
اندیکاسیون فرمولاسیون های خوراکی و تزریقی
فرم خوراکی مکمل آهن را در موارد زیر می توان استفاده کرد:
درمان آنمی فقر آهن
درمان فقر آهن بدون آنمی
پیشگیری از بروز فقر آهن
مصرف مکمل آهن به صورت وریدی نیز در موارد زیر مورد مصرف دارد:
افرادی که قادر به تحمل عوارض جانبی آهن خوراکی نیستند.
افرادی که به طور مداوم در حال از دست دادن خون هستند.
در افراد مبتلا به سندرم های سوء جذب همچون سلیاک، IBD
افرادی که جراحی های گوارشی در مناطقی که جذب آهن از آن صورت می گیرد، انجام دادند. (از جمله بای پس معده)
افراد مبتلا به CKD (در کنار مصرف اریتروپویتین)
پایش درمان:
پایش بیمارانی که مکمل آهن دریافت می کنند وابسته به شدت کم خونی می باشد.
بیمارانی که آهن خوراکی دریافت می کنند، اغلب دو هفته بعد از شروع درمان بیماران، در خصوص مواردی همچون سطح رتیکولوسیت ها، هموگلوبین و میزان تحمل بیمار نسبت به مصرف آهن خوراکی مورد ارزیابی قرار می گیرند.
بیمارانی که آهن تزریقی مصرف می کنند، معمولا 4 تا 8 هفته بعد از شروع درمان، مجدد پایش می شوند.
در صورتی که سطح هموگلوبین و رتیکولوسیت ها در بیماران افزایش یافته باشد، درمان ادامه پیدا می کند تا جایی که سطح فریتین و میزان اشباع ترانسفرین( TSAT) به حد طبیعی خود برسد. در مواردی که میزان این دو پارامتر ناسازگار باشد، تاکید بیشتری بر میزان اشباع ترانسفرین صورت می گیرد. فریتین یک واکنش دهنده ی فاز حاد است و ممکن است در افرادی که فرآیندهای التهابی همزمان دارند، حتی هنگامی که ذخایر آهن پایین باشد، به طور مزمن افزایش یابد.
مصرف ویتامین C: بر اساس مطالعات انجام گرفته، تاثیر مصرف ویتامین سی در جذب آهن خیلی مشخص نیست. لذا مصرف روتین ویتامین C همراه با آهن توصیه نمی شود، اما در صورتی که بخواهید ویتامین C در کنار آهن استفاده نمایید،باید توجه شود که:
• تقریبا ۲۰۰ میلی گرم ویتامین C می تواند باعث افزایش جذب ۳۰ میلی گرم آهن المنتال بشود.
• مقدار ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی گرم از ویتامین C، تنها ۱۰ درصد جذب آهن را افزایش می دهد که در بیشتر فرمولاسیون های آهن به همراه ویتامین C، این مقدار کافی از ویتامین C وجود ندارد.
تهیه و تنظیم: دکتر فاطمه دولت آبادی
نظر دهید