مصاحبه با مدیر کلینیک مراقبت های دارودرمانی (فارماکوتراپی) داروخانه 13 آبان درباره کرونا و روش های پیشگیری از آن

متن کامل مصاحبه را در ادامه بخوانید:
روش های انتقال ویروس کرونا به چه صورت است؟
 دو روش اصلی انتقال ویروس که تا کنون قطعی شده است شامل: استنشاق ترشحات تنفسی آلودة بیمار است که هنگام سرفه، عطسه یا حتی حرف زدن در هوا پخش می شود و همچنین تماس با سطوحی که با ترشحات تنفسی و یا سایر ترشحات بدن بیمار مبتلا آلوده شده باشد.

این که گفته میشود ویروس از طریق هوا منتقل می شود ایا صحیح است؟ و این که چقدر ویروس می تواند بر اثر سرفه یا عطسه در هوا باقی بماند؟
راه اصلی انتقال ویروس کرونا در درجه اول از طریق ذرات ریزی است که فرد مبتلا با عطسه سرفه و یا حتی حرف زدن در هوا پخش می کند و در مرحله بعد، یا از طریق تنفس این قطرات،  ویروس به بدن وارد می شود یا در اثر دست زدن به سطوح آلوده با این ترشحات، ابتدا به دست و سپس از طریق دست آلوده به دهان بینی یا چشم راه پیدا می کند. این طرق انتقال مورد توافق و تایید کلیه سازمان های بهداشتی از جمله مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها (CDC) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) است.  این قطرات تنفسی سنگین هستند و زود نشست می کنند که به همین دلیل می توانند منجر به آلودگی سطوح شوند. در این حالت معمولا برد این قطرات یک متر و نهایتا دو متر و این همان فاصله ای است که توصیه شده در فاصله گذاری اجتماعی رعایت شود.
با این حال در اواسط ماه مارس مطالعاتی منتشر شد که نشان می‌داد این ویروس ممکن است طولانی‌تر (مثلا تا سه ساعت) در هوا باقی بماند یا مسافت های بیشتری را به طور مثال 4  یا 8 متر در هوا به طور معلق طی کند. به همین ترتیب گزارشاتی هم در مورد مدت ماندگاری بر روی سطوح منتشر شد. متعاقبا بررسی این شواهد در WHO  انجام و طی گزارشی در اواخر مارس اعلام شد که با توجه به روش کار استفاده شده در این مطالعات، نتایج  قابل تعمیم به شرایط عملی بالینی و روزمره نیست و بنابراین بر اساس دستورالعمل ها و توصیه های فعلی همچنان رعایت فاصله اجتماعی (1 تا 2 متر)، رعایت آداب سرفه و عطسه و البته در مکان های سر پوشیده اطمینان از برقراری تهویه کافی موثرترین راه ها در پیشگیری از انتقال تنفسی می باشد.

چه روش ها و رفتارهایی به طور کلی میتواند جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا به ما کمک کند؟ 
در مورد رفتارها و روش‌های پیشگیری از ابتلا، نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که بیش از آن که وسایل حفاظت فردی مثل دستکش یا ماسک یا حتی شیلد کمک کننده باشند، مهمترین فاکتور رعایت نکات بهداشت فردی است. به عنوان مثال فاصله گذاری اجتماعی به همراه رعایت بهداشت تنفسی (شامل: پوشاندن دهان و بینی در هنگام عطسه و سرفه با دستمال و یا قسمت داخلی آستین و دورانداختن دستمال آلوده و متعاقبا شستن دستها) و البته نکته بسیار مهم و غفلت شده یعنی تهویه موثر در مکان های سرپوشیده می‌تواند پاسخگوی نگرانی هایی باشد که ما در مورد انتقال ویروس از راه هوا داریم این فاصله بر اساس توصیه WHO یک متر و بنا به توصیه CDC دو متر تعریف شده است. البته استفاده از ماسک در مکان های شلوغ نیز توصیه ای است که با اختلاف نظر در بین سازمان های مرجع بهداشتی مطرح می باشد.
در خصوص انتقال از راه تماس نیز:پرهیز از تماس دست ها با چشم و بینی و دهان، پرهیز از دست دادن، شستن و یا ضدعفونی مرتب دست‌ها با آب و صابون به مدت ٢٠ثانیه، ضدعفونی کردن مکرر سطوح با محلول های پایه الکلی (حداقل 60٪) مهمترین راه های پیشگیری محسوب می شود.
مجددا تاکید می کنم اینها اقدامات اولیه هستند که بدون انجام آنها در واقع هیچ کدام از وسایل حفاظت فردی کمک کننده نخواهد بود.
برای حفاظت از خود در برابر ویروس در حال حاضر استفاده از ماسک و دستکش توصیه شده است ولی در مورد این که ایا لازم است همه افراد در سطح جامعه ماسک داشته باشند هم لطفا راهنمایی کنید. در مورد داروسازان یا تکنسین های داروخانه ها به چه صورتی است؟
استفاده عمومی از ماسک و به همین ترتیب دستکش همچنان مورد تایید سازمان جهانی بهداشت نیست. به این دلیل که شواهد متقن و مستدلی وجود ندارد که استفاده عمومی از این تجهیزات میتواند در کاهش ابتلا و سرایت در سطح جامعه موثر باشد در حالیکه استفاده نادرست از این وسایل  حتی می تواند خطر ساز شود. استفاده از ماسک و دستکش ممکن است سبب ایجاد یک احساس مصونیت کاذب بشود که در نتیجه فرد رفتارهای بهداشتی را به شکلی که باید انجام ندهد یا فاصله اجتماعی را رعایت نکند.  نکته نهایی این است که در موارد بحران همیشه اولویت بندی استفاده از وسایل حفاظت فردی مطرح است و در این مورد با توجه به وسعت همه گیری و کمبود تجهیزات، اولویت با کادر درمانی است که با بیشترین خطر ابتلا مواجه هستند.  با در نظر گرفتن همه این موارد استفاده از ماسک و دستکش به صورت عموم توصیه نشده است و تاکید اصلی همچنان بر رعایت بهداشت فردی و فاصله اجتماعی و  پرهیز از خروج از منزل مگر در موارد ضروری است.

با توجه به این که ماسک ها انواع گوناگونی دارند،  لطفا در مورد انواع ماسک ها و تفاوت ها و کاربردهای انها نیز توضیح دهید.
ماسک های جراحی یا همان طبی بیشتر برای جلوگیری از انتقال ویروس از فرد استفاده کننده به سایر افراد (Source control) موثر بوده و به همین جهت مرکز کننترل و پیشگیری بیماری ها (CDC) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) استفاده از آن را در موارد زیر توصیه می کنند:
در درجه اول در افراد بیمار تا هنگام سرفه یا عطسه یا حرف زدن ازپخش شدن قطرات تنفسی در هوا جلوگیری کند.
افرادی که با موارد مشکوک و یا تایید شده کووید در تماس نزدیک هستند شامل مراقبین بیمار: اعم از کادر درمان یا اعضائ خانواده.
همچنین: در صورت توصیه پزشک معالج به استفاده از ماسک مثلا در گروه پر خطر که در معرض ابتلا به فرم شدید بیماری هستند مانند بیماری های تنفسی زمینه ای، ضعف سیستم ایمنی.
و پرسنل مراکز درمانی (بجز مواردی که استفاده از ماسک های فیلتر دار N95 ضرورت پیدا می کند)
که در تمام این موارد استفاده از ماسک جراحی به منظور کاهش احتمال تنفس قطرات آلوده و همچنین به عنوان محافظ فیزیکی برای جلوگیری از  انتقال ویروس از دست آلوده به دهان یا بینی توصیه می شود.
دسته بعدی ماسک های فیلتر دار هستند  یا همان ماسک های N95   وN99   که  تحت نام کلی رسپیراتور طبقه بندی می شوند. کارکرد اصلی این ماسک ها فیلتراسیون ذرات آلوده (شامل باکتری ها و ویروس ها) در هوای تنفسی است و به همین دلیل این ماسک ها جزء وسایل حفاظت فردی محسوب می شوند. این ماسک ها در انواع یکبار مصرف و چندبار مصرف ( یا با قابلیت استفاده مجدد) در بازار موجود هستند. در حال حاضر ماسک های فیلتر دار برای استفاده توسط کادر درمان در مراقبت از موارد مشکوک یا قطعی مبتلا به کرونا توصیه شده است. با این حال دستورالعمل های کنونی سازمان جهانی بهداشت استفاده از این ماسک ها را تنها برای انجام اقدامات خاص درمانی و تشخیصی که منجر به ایجاد ریز قطره های تنفسی می شود مثل لوله گذاری تنفسی یا نمونه گیری برای انجام تست کرونا (PCR) توصیه کرده است.

برخی افراد با توجه به عدم دسترسی به ماسک های استاندارد از ماسک های پارچه ای یا ماسک های تهیه شده در منزل استفاده می کنند. ایا این ماسک ها می تواند در برابر ویروس کارایی داشته باشد؟ 
در این مورد لازم است توضیحاتی بدهم. در امریکا با توجه به کمبود وسایل حفاظت فردی به توصیه CDC استفاده از ماسک جراحی و فیلتردار صرفا به کادر درمان اختصاص یافته است. مساله استفاده از ماسک پارچه ای در واقع به دنبال انتشار گزارشی مطرح شد از یکی از مراکز نگهداری سالمندان در امریکا مبنی بر این که تست تعداد زیادی از افراد مقیم و پرسنل در این مرکز بدون این که علامتی داشته باشند مثبت شد که نشاندهنده ابتلا به بیماری در این افراد بود. این مساله احتمال ناقل بودن افراد بدون علامت و در نتیجه امکان سرایت ویروس ازاین بیماران نامرئی را مطرح کرد. متعاقبا مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها (CDC) اطلاعیه ای صادر کرد مبنی بر این که کلیه افراد در هنگام خروج از منزل و بخصوص در صورت حضور در اماکنی که رعایت فاصله اجتماعی در آنها میسر نیست (مانند جایگاه ها و وسایل حمل و نقل عمومی،  و از جمله دارو خانه ها) از ماسک پارچه ای استفاده کنند. البته این ماسک باید حداقل دو لایه بوده و باید بتواند روی صورت بگونه ای تثبیت شود پوشش کاملی روی بینی و دهان ایجاد کند، دستورالعمل هایی هم از جمله در وبسایت CDC برای تهیه این ماسک ها در منزل ارائه شده  است.  با این حال ماسک پارچه ای محدودیت‌های زیادی دارد. از جمله این که کارایی آن کمتر از ماسک جراحی است و کفایت لازم برای جلوگیری از تنفس ذرات آلوده را ندارد. و به عبارتی وسیله حفاظتی محسوب نمیشود. در بهترین حالت می تواند تا حدی جلوی انتقال ویروس از فرد استفاده کننده را (که ممکن است یک ناقل بدون علامت باشد) به بقیه افراد جامعه بگیرد.
در واقع این توصیه راه حلی عملیاتی بود که CDC با توجه به شواهدی که ذکر شد و محدودیت های فعلی ماسک های فیلتر دار و جراحی در امریکا، مطرح کرد و بنابراین در صورت عدم دسترسی به ماسک استاندارد، با استناد به این توصیه ها و در نظر گرفتن محدودیت های کارایی ذکر شده ماسک پارچه ای می تواند به عنوان یک گزینه در نظر گرفته شود.

در مورد پرسنل داروخانه ها کدامیک از ماسک ها را توصیه می کنید؟
در مورد داروخانه‌ها آخرین دستورالعمل مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها در امریکا که ۱۴ آوریل صادر شده است استفاده از ماسک جراحی را برای تمام پرسنل داروخانه اجباری دانسته و همچنین استفاده از شیلد به صورت یک حائل پلاستیکی در محل‌هایی که با بیمار در ارتباط مستقیم هستند توصیه شده است. با این حال  استفاده از دستکش اجباری نیست و در دستورالعمل‌ها تاکید نشده است. به دلیل این که در هر صورت نسخه بیمار و پولی که رد و بدل میشود آلوده بوده و بنابراین تنها راهی که می توان جلوی انتقال تماسی را گرفت ضدعفونی مکرر پیشخوانها و سایر سطوح و مهمتر از آن  شستشو و ضدعفونی اصولی دست هاست. در این شرایط استفاده از دستکش محافظت بیشتری ایجاد نمی کند. با این حال اگر خواستند استفاده کنند باید نکات بهداشتی در زمان در آوردن و امحا دستکش حتما رعایت بشود.
در خصوص شیلد البته بسته به شرایط داروخانه دارد به عنوان مثال در برخی داروخانه‌های  دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران با توجه به این که پیشخوان طوری قرار گرفته که بیمار در تماس نزدیک با پرسنل بوده و مسلط به داروسازان و تکنسین ها می باشد در نتیجه برای کاهش احتمال انتقال از طریق مخاط چشم، از حائل های تلقی در مقابل دریچۀ گیشه¬های پذیرش، داروسازان و صندوق استفاده شده است. استفاده از شیلد شخصی یا عینک محافظ نیزراهکار موثری است. 
جالب است اینجا اضافه کنم بر اساس دستورالعمل WHO حتی در تریاژ بیماران هم فقط ماسک جراحی به اضافه رعایت بهداشت دست لازم دانسته شده و به استفاده از سایر وسایل حفاظت فردی توصیه ای نشده است.
گفته می شود استفاده از برخی ماسک ها برای بیماران ممنوع است. ایا این موضوع صحیح است؟
بله. در واقع تنها ماسک مناسب برای استفاده در بیماران با عفونت های تنفسی ماسک های جراحی هستند. در مبتلایان به کووید هدف اصلی استفاده از ماسک، جلوگیری از انتقال و انتشار ویروس به دیگران است که در واقع منطبق با کاربرد اصلی ماسک های جراحی است. در مقابل، ماسک فیلتر دار یا همان N95 وسایل حفاظت فردی محسوب می شودکه هدف استفاده از آن محافظت فرد در برابر استنشاق قطرات تنفسی آلوده است. در ضمن تنفس با ماسک های فیلتر دار در صورتی که بطور صحیحی استفاده شوند راحت نبوده وبرای بیماران دچار مشکلات تنفسی مساله ساز خواهد بود. از طرف دیگر انواعی از ماسک های فیلتردار مجهز به دریچه بازدمی است که به منظور آسانتر کردن تنفس از خلال ماسک تعبیه شده است. آز آنجایی که دریچه مجهز به فیلتر نیست به همین دلیل استفاده از ماسکN95  دریچه دار برای بیمار مبتلا به عفونت های تنفسی بدلیل عبور دادن هوای بازدمی آلوده از دریچه عملا منجر به پخش شدن آلودگی شده و به همین دلیل در این بیماران ممنوع است.

کارایی ماسک ها تا چه مدت بعد از استفاده همچنان حفظ می شود و این که ایا پس از اتمام این زمان می توان با شستشو  مجدد از انها استفاده کرد؟
ماسک های جراحی یکبار مصرف بوده و بطور کلی در صورت پارگی، خیس شدن و یا شل شدن بند و یا شکستن تیغه فلزی تثبیت کننده روی بینی باید تعویض و دور انداخته شوند. ماندگاری ویروس بر روی این ماسک ها بنا به مطالعه ای تا 7 روز هم گزارش شده است. بنابراین با توجه به این که این ماسک ها غیر قابل شستشو هستند استفاده مجدد از این ماسک ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود. 
در مورد ماسک های فیلتردار در صورتیکه توسط شرکت سازنده قید نشده باشد، طبق قاعده کلی ماسک یک بار مصرف N95 و N99 به مدت 8 ساعت به طور مداوم قابل استفاده است.  البته مطابق با توصیه CDC استفاده طولانی تر از ماسک N95 به خودی خود منجر به کاهش کارایی آن نمی شود و عامل تعیین کننده، میزان رعایت ملاحظات بهداشتی (کثیف شدن یا مرطوب شدن ماسک)  و حفظ یکپاچگی فیزیکی ماسک (عدم پارگی، تغییر شکل، و ...) است. ولی براساس قاعده کلی، سخت شدن تنفس از درون ماسک نشانه مسدود شدن فیلتر بوده و در این صورت باید تعویض شود.
در مورد شستشوی ماسک های فیلتردار، در صورتی که فیلتر قابل تعویض باشد، (در مشخصات محصول ذکر شده باشد)، بعد از خروج فیلتر، ماسک را می توان شسته و مجدد با فیلتر جدید استفاده کرد. در غیر این صورت ماسک های N95  یکبار مصرف قابل شستشو نمی باشند.
ماسک های پارچه ای ساده باید بعد از هر بار استفاده شسته شوند.

در مورد استفاده صحیح از ماسک ها موقع استفاده یا زدن و برداشتن ان اگر نکاتی لازم است رعایت شود لطفا بفرمائید؟
موثر بودن ماسک منوط به رعایت اصول بهداشتی در زمان گذاشتن و برداشتن ماسک، همچنین تنظیم ماسک برای اطمینان از عدم نفوذ هوا و پرهیز از دست زدن به جدار داخلی و خارجی ماسک است. با این حال استفاده از ماسک (حتی به شکل صحیح و اصولی) به تنهایی جهت جلوگیری از ابتلا موثر نبوده و باید با شستشوی مکرر دست ها همراه باشد. به عنوان مثال استفاده صحیح از ماسک فیلتردار مستلزم  انجام تست نشتی یا همانseal test است. بطوریکه گفته می شود اگر شما در ماسک فیلتردار به راحتی نفس می کشید درواقع می توانید مطمئن باشید که آنرا درست استفاده نکرده اید!
نکات کلی در مورد نحوه در آوردن ماسک و دستکش تا کنون در پوسترها و فیلم های آموزشی بخوبی پوشش داده شده است. از طرفی ترتیب درآوردن و پوشیدن ماسک و دستکش مهم است. اگر قرار به استفاده از این تجهیزات باشد، پس از شستن یا ضدعفونی دست ها باید ابتدا ماسک سپس شیلد و درنهایت دستکش پوشیده شود. در زمان درآوردن این تجهیزات هم به ترتیب، شیلد سپس ماسک و درنهایت دستکش آلوده باید خارج شود. آزآنجایی که این ها زبالۀ عفونی محسوب می شوند باید مراقبت کرد که تجهیزات آلوده در یک کیسه پلاستیکی گذاشته و ترجیحا در سطل درب دار دور انداخته و دستها بلافاصله شسته و یا ضدعفونی شوند.  دست زدن به سطح بیرونی ماسک و یا جابجا کردن آن روی صورت و همچنین دست زدن به صورت با یا بدون دستکش  از خطاهای رایجی است که باعث انتقال عفونت می شود. در صورت استفاده از دستکش هم  دستها باید قبل از دست کردن و بعد از دراوردن دستکش حتماً شسته شوند.

با توجه به این که در صحبت ها در مورد امکان انتقال ویروس از طریق دست هم اشاره شد، چه روشی برای تمیزکردن دست ها ارجحیت دارد؟  استفاده از محلول های الکلی یا صابون و شویندها؟
شستشو با آب و صابون ارجح است. در صورت عدم دسترسی و به شرطی که دستها کثیف نباشند  ضدعفونی با محلول های الکلی جایگزین موثری است. در هر دو مورد البته روش استفاده یکسان بوده و مدت تماس حداقل 20 ثانیه برای اثر گذاری صابون و الکل باید رعایت شود.

 در مورد نوع و میزان الکل ضدعفونی کننده های دست مورد تائید هم لطفا راهنمایی بفرمائید.
 با توجه به دستورالعمل های سازمان جهانی بهداشت و مرکز پیشگیری و کنترل بیماری ها الکل (اتانول و ایزوپروپیل الکل) در غلظت 60 تا 95 درجه مورد تایید می باشد. البته باید توجه داشت که با بالارفتن درجه الکل، محلول فرارتر شده و مدت کمتری در تماس با سطح آلوده قرار می گیرد که ممکن است از تاثیر آن کم کند. بر همین اساس فرمولاسیونی که سازمان جهانی بهداشت برای تهیه محلول ضدعفونی الکلی ارائه کرده است نیز بر پایه الکل 70 درجه تنظیم شده است.

در همین مورد آیا استفاده از دستکش برای پیشگیری از بیماری برای همه توصیه می شود؟
به طور کلی استفاده روتین از دستکش توسط عموم توصیه نشده. و این توصیه مورد توافق سازمان های بهداشتی مرجع می باشد.
هدف استفاده از دستکش جلوگیری از آلودگی دستها با خون و ترشحات آلوده در هنگام انجام اقدامات تشخیصی و مراقبتهای درمانی است. از طرفی پوست سالم در برابر ورود عوامل بیماری زا به بدن به اندازه کافی موثر بوده و استفاده از دستکش محافظت اضافه ای در این مورد ایجاد نمی کند. در هر حال حتی با وجود استفاده از دستکش باید بعد از درآوردن آن دست ها را شست. به عبارت دیگر حفظ پاگیزگی دست به مراتب راحتتر از پاکیزه نگه داشتن دستکش است. در آوردن دستکش هم باید با رعایت اصولی صورت بگیرد تا ازانتقال آلودگی موقع بیرون آوردن دستکش که در 10 تا 15 درصد این موارد دیده میشود جلوگیری شود.

انواع مختلفی از دستکش ها از قبیل لاتکس و وینیل و انواع پلاستیکی (از جنس کیسه های فریزر) و پارچه ای در حال حاضر توسط مردم استفاده می شود. کدام یک از این انواع برای استفاده در شرایط فعلی برای شهروندان توصیه می شود  و می تواند مانع عبور ویروس باشد؟
دستکش پارچه ای در واقع اصلا توصیه نمیشود. این دستکش ها علاوه بر ناکارآمد بودن در جلوگیری از نفوذ ویروس،  بدلیل ایجاد حس امنیت کاذب و همچنین با توجه به این که در هنگام استفاده مکرر در آورده می شود و بعضا بدون شسته شدن در کیف یا جیب حمل می شود، بیشتر سبب انتقال آلودگی خواهند بود. 
دستکش لاتکس و سپس دستکش نیتریل  بیشترین مقاومت را دربرابر ویروس دارند. به طور کلی این دستکش ها برای مصارف خاص وکوتاه‌ مدت طراحی شده اند و همانطور که در مراکز درمانی در مصرف  توسط کادر درمان مرسوم است بلافاصله بعد از استفاده دور انداخته می‌شوند. به همین ترتیب در استفاده طولانی مدت برای کارهای روزمره به راحتی ممکن است پاره یا سوراخ شده و باعث انتقال آلودگی به دست شوند.

 آیا شستشو و استفاده مجدد از دستکش ها توصیه می شود؟
 بطور کلی دستکش های یکبار مصرف برای شستشو و مصرف مجدد طراحی نشده اند.

برخی از شهروندان در حال حاضر از شیلدهای صورت استفاده می کنند. کاربرد این شیلدها در چه مواردی است و برای چه کسانی توصیه می شود؟
 محافظ صورت و یا عینک برای جلوگیری از پاشیده شدن ترشحات و تماس با مخاط چشم استفاده می شود. بر همین اساس مصرف آن مختص به مواردی است که احتمال مواجهه با این موارد وجود دارد که شامل کادر درمان در شرایط خاص است. به عنوان مثال قابل ذکر است که در آخرین دستورالعمل (نسخه ششم) فلوچارت تشخیص و درمان ستاد ملی مبارزه با کرونا، تجهیزات حفاظت فردی توصیه شده برای پزشکان در مطب های  خصوصی شامل  ماسک و دستکش بوده و استفاده از محافظ صورت و شیلد اجباری نمی باشد. در حال حاضر و طبق دستورالعمل های WHO و CDC استفاده از عینک محافظ یا شیلد برای عموم مردم لازم نیست و توصیه نشده است.

چنانچه نکاتی در مورد تمیزکردن و ضدعفونی سطوح و ... باقی مانده است لطفا اشاره بفرمائید.
همانطور که اشاره شد یکی از راه‌های انتقال ویروس، تماس با سطوح آلوده و سپس انتقال آن آلودگی از طریق دست به دهان و بینی و چشم است.  بنابراین ضدعفونی سطوح یکی از اصول مراقبت های بهداشتی محسوب می شود. در این مورد توصیه می شود که ابتدا سطوح با استفاده از پارچۀ مرطوب و شوینده ها گردگیری شود تا از پخش مجدد ذرات آلوده به ویروس در هوا جلوگیری گردد. سپس جهت ضد عفونی سطوح می توان از محلول های الکلی و همچنین وایتکس رقیق شده استفاده کرد. البته در هنگام استفاده از این محلول ها رعایت نکات ایمنی از جمله اطمینان از برقراری تهویه و استفاده از دستکش (در مورد وایتکس) ضروری بوده و باید به اثر خورندگی وایتکس بر روی فلزات و همچنین تغییر رنگ، تورم و ترکخوردگی لاستیک و پلاستیک که در استفاده مکرر و طولانی مدت از الکل ایجاد می شود هم توجه کرد.

سخن آخر؟
امسال هفته سلامت با شعار "حمایت همگانی از مدافعان سلامت" برگزار شد البته به واسطه همه‌گیری کرونا امکان برگزاری برنامه‌های حضوری در سطح جامعه وجود نداشت. می دانیم که  در شرایط بحران همیشه مسئولیت فردی و اجتماعی خیلی بالا می رود. آن چیزی که بر عهده همه ماست اینست که  مسئولانه رفتار کنیم، ازرعایت نکات بهداشت فردی گرفته تا رعایت فاصله اجتماعی، ملاحظات و مدت خود قرنطینگی این ها همه مواردی است که می تواند علاوه بر کمک به سلامت خود و عزیزانمان در کاهش سرعت شیوع و در نتیجه کاهش فشار بر روی کادر درمان تاثیر گذار باشد. همین طور سعی کنیم از وسایل حفاظت فردی به اندازه و بجا استفاده کنیم و دقت کنیم که در نحوه استفاده ازاین تجهیزات نکات لازم را رعایت کنیم. در غیر اینصورت استفاده بی جا از این تجهیزات نه تنها کمکی در پیشگیری از سرایت ویروس نخواهد کرد که منجر به هدر رفتن منابع ارزشمندی می شود که می توانست در جای دیگری مثلاً در تجهیز  کادر درمان و یا برای بیماران مبتلا استفاده شود. مضافا این که استفاده نادرست از وسایل بدلیل ایجاد حس امنیت کاذب و رعایت نکردن نکات بهداشتی در زمان استفاده از آنها می تواند با انتشار آلودگی نتیجه عکس برای فرد و درنهایت جامعه داشته باشد. این که بعضا شاهد هستیم دستکش و ماسک استفاده شده در سطح خیابان پراکنده شده است در حالیکه می توانیم آنها را در یک کیسه نایلونی که همراه داریم انداخته وسپس کیسه گره زده را درسطل بیندازیم؛ یا این که از خروج از منزل برای انجام امور غیر ضروری صرفنظر کنیم. مهم تر از همه رعایت بهداشت فردی مانند روش اصولی شستن دست، رعایت نکات بهداشتی موقع عطسه و سرفه کردن است، اینها عادات بهداشتی خوبی است که در واقع همیشه باید انجام دهیم و در همه حال مورد انتظار و لازم است. با این حال ما معمولاً در زندگی روزمره از انجام آنها غفلت می کنیم. اهمیت رعایت این ملاحظات در موارد همه گیری های بیماریهای عفونی و ویروسی نظیر شرایط فعلی پررنگ تر می شود. پس بجاست که از این فرصت استفاده کرده و رفتارهای بهداشتی را در خودمان ایجاد وتقویت کنیم.
با تشکر و آرزوی سلامتی برای همه هموطنان عزیز و به ویژه پرسنل گرامی بهداشت و درمان