ارتباط بین مصرف استامینوفن در بارداری و ریسک اوتیسم در فرزندان
اخیرا صحبتهای جنجالی زیادی در خصوص افزایش ریسک اوتیسم به دنبال استفاده از استامینوفن در دوره بارداری مطرح شده است. برخی از این ادعاها از طرف چهرههای غیرعلمی و غیرمتخصص برجسته شده است. در این نوشتار کوتاه به بررسی صحت و سقم این ادعا میپردازیم.
استامینوفن به صورت روتین در مراحل مختلف بارداری تجویز میشود. این دارو گزینه انتخابی برای مدیریت تب و درد علیالخصوص سردردهای میگرنی در دوره بارداری است. این دارو قادر است از جفت عبور کند و وارد جریان خون جنینی بشود. در گذشته تصور عمومی بر این بود که استفاده از استامینوفن در دوره بارداری کاملا بیخطر است و نیاز به رعایت هیچ احتیاطی وجود ندارد. هر چند بررسیهای جدید نتایج متفاوتی به همراه داشتند.
به طور کلی، ریسک بروز عوارض جانبی در جنین به دنبال استفاده از استامینوفن در دوره بارداری بسیار پایین است. مصرف طولانی مدت این دارو (برای چندین هفته) ممکن است با برخی اختلالات عصبی-تکاملی[1] مانند اوتیسم، بیش فعالی[2] (ADHD) و کاهش ضریب هوشی یا IQ[3] ارتباط داشته باشد. نتایج این مطالعات هنوز کاملا قطعی نشده و دانشمندان نتوانستند رابطه علّی-معلولی بین مصرف استامینوفن و اختلالات عصبی-تکاملی برقرار کنند. از طرف دیگر، مقالات نشان میدهند که مصرف کوتاه مدت استامینوفن به ویژه در شرایطی که مادر دچار تب باشد، هیچ آسیب یا خطری به دنبال نداشته و از جنین در برابر خطرات ناشی از تب مادر محافظت کرده است. عوارض ابتلا به تب در دوره بارداری میتواند بسیار جدی باشد. از جمله عواقب خطرناک تب مادر در دوره بارداری میتوان به اختلالات کانال عصبی در جنین، شکاف کامی و نارسایی قلبی مادرزادی اشاره کرد. بنابراین، مانند هر داروی دیگری، استفاده روتین و طولانی مدت استامینوفن در دوره بارداری میتواند مشکلساز باشد اما در صورتی که مادر تب داشته باشد یا به هر دلیل دیگری نیاز به استفاده از استامینوفن داشته باشد، نباید به علت بارداری از تجویز یا مصرف دارو خودداری کرد. سایر گزینههای درمانی برای مدیریت تب و درد عبارتند از آسپیرین، ایبوپروفن و برخی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی[4] (NSAIDs) که مشخصا آثار سوء اثبات شده روی جنین دارند. بنابراین، همچنان استامینوفن بهترین گزینه برای مادران باردار است.
در سال 2017، یک مطالعه کوهورت با عنوان کوهورت مادر و فرزند در نروژ انجام شده است. در این مطالعه، 114،500 کودک که بین سالهای 1999 تا 2009 به دنیا آمده بودند، بررسی شدند. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که ریسک بروز اوتیسم در نوزادانی که مادرشان به دلیل تب در حین بارداری از استامینوفن استفاده کرده است، پایینتر از نوزادانی بود که مادرشان با وجود تب، استامینوفن دریافت نکرده بود. علاوهبراین، در این مطالعه نشان داده شد که از 51،200 بارداری مورد بررسی، 20،749 (40.5%) از مادران حداقل یک بار در حین بارداری از استامینوفن استفاده کردند. استفاده طولانی مدت (بیشتر از 28 روز) با تاخیر در رشد حرکتی و اختلال در توانایی برقراری ارتباط، همراه بود. چنین علائمی در مصرف کوتاه مدت (زیر 28 روز) مشاهده نشد.
مطالعهی مشابهی در کشور سوئد انجام شده و 2.5 میلیون کودکی را که بین سالهای 1995 تا 2019 متولد شدهاند، مورد بررسی قرار داده است. در این مطالعه، 1.42 درصد کودکانی که در دوره جنینی با استامینوفن مواجهه داشتهاند، دچار اوتیسم شدند در حالیکه نرخ بروز اوتیسم در بین کودکانی که مواجهه جنینی با استامینوفن نداشتهاند، 1.33 درصد گزارش شده است. این اختلاف آنقدر ناچیز است که نشان میدهد استفاده یا عدم استفاده از استامینوفن در حین بارداری تفاوتی در ریسک ابتلا به اوتیسم ایجاد نمیکند.
خطاها و ایرادات متعددی به مقالاتی که به ارتباط بین استامینوفن و اوتیسم اشاره کردهاند، وارد است که تعدادی از آنها به شرح زیر است:
- استامینوفن در اکثر کشورهای دنیا یک دارو بدون نسخه[5] (OTC) است و اکثر بیماران بدون نسخه و بدون تجویز پزشک این دارو را تهیه و مصرف میکنند. بنابراین، بسیاری از مادرانی که از دارو استامینوفن در هنگام بارداری استفاده کردهاند، در مطالعات مربوطه وارد نشده و بررسی نمیشوند. بسیاری از این مادران، بدون هیچ مشکل یا عارضهای، برای مدیریت درد یا تب از استامینوفن استفاده کرده بودند.
- هیچ یک از مطالعات انجام شده موفق به برقراری ارتباط علّی-معلولی بین مصرف استامینوفن و اوتیسم نشدهاند. در برخی از مطالعات، صرفا بین دارو و بیماری، ارتباط یا Correlation گزارش شده است. به این معنی که مادرانی که فرزند آنها دچار اوتیسم شده، با استامینوفن مواجهه داشتهاند. هنوز اطلاعات متقن و قابل اتکایی در دست نیست که نشان بدهد استامینوفن علت بروز اوتیسم باشد.
- عوامل مخدوشکننده[6] یکی از اصلیترین مواردی هستند که باید پیش از استنتاج و نتیجهگیری مورد توجه قرار بگیرند. خانمهایی که در طول بارداری ناچار به استفاده از استامینوفن هستند، معمولا از وضعیت سلامت عمومی پایینتری برخوردارند، بیماری زمینهای دارند یا دچار عفونت شدهاند. بروز اوتیسم در فرزند این مادران ممکن است به علت بیماری زمینهای رخ بدهد نه مصرف دارو. اپیدمیولوژیستهای دانشگاه کارولینسکای سوئد معتقدند که در مطالعاتی که مبنای این ادعای جنجالی قرار گرفتهاند، فاکتورهای مخدوشکننده به اندازه کافی مورد بررسی قرار نگرفتهاند.
- در سال 2024 مطالعهای انجام شد که ریسک ابتلا به اوتیسم را در کودکانی که از یک مادر متولد شدهاند (خواهران و برادران) مقایسه میکرد. این کودکان پایه ژنتیکی مشترکی دارند و از نظر بستر رشد و شرایط جسمانی مادر وضعیت یکسانی را تجربه میکنند. بنابراین، هر گونه تفاوتی در میزان ابتلا به اوتیسم در بین این گروهها میتواند به علت مصرف دارو اتفاق افتاده باشد. نتایج این بررسی نشان داد که بین مصرف استامینوفن با بروز اوتیسم، ADHD و عقبماندگی ذهنی هیچ ارتباطی وجود ندارد.
در نهایت، میتوان چنین جمعبندی کرد که مصرف استامینوفن در بارداری علت بروز اوتیسم در بین کودکان نیست. هر چند بهتر است دارو فقط در صورت نیاز، با حداقل دوز و برای حداقل مدت زمان ممکن مورد استفاده قرار بگیرد.
22 سپتامبر 2025
منبع: Uptodate، کتاب Brigg’s و سرمقاله ژورنال Nature
ارسال نظر