اهدای خون در طول پاندمی بیماری کووید-19

بیماری کروناویروس 2019 (کوویید 19) یک بیماری است که منشا آن ویروس SARS-CoV-2 است. این ویروس در اواخر 2019 تظاهر پیدا کرد و اکنون در کل دنیا انتشار پیدا کرده است. در این پاندمی، در بسیاری از نقاط به افراد گفته شده که تا جایی که ممکن است در منزل بمانند ( و با دیگران در تماس نباشند). در حالی که این برای کم کردن انتشار ویروس بسیار مهم است، اما به این معنی است که افراد کمتری خون اهدا میکنند؛ به همین علت ممکن است خون کافی برای کسانی که نیاز دارند وجود نداشته باشد. با ارایه ی توصیه های زیر به افراد می توان ایمنی را در اهدای خون در طول پاندمی این بیماری ایجاد کرد:

16. اگر شما سالم هستید و میتوانید خون اهدا کنید، اکنون زمان بسیار مهمی برای این اقدام است.
17. اگر شما مبتلا به کوویید 19 شده اید اما کاملا بهبود یافته اید میتوانید پلاسما ( بخش مایع خون) اهدا کنید. پلاسمای افراد بهبود یافته از بیماری کوویید 19 به عنوان درمان احتمالی مطالعه شده است. 
18. اگر شما به علت کووید 19 بیمار هستید و یا علایم تب و یا سرفه دارید اهدای خون انجام ندهید.
19. خون اهدا شده از نظر ویروسی که باعث کوویید 19 میشود تست نمی شود و شما نباید به عنوان روشی برای تست خون اهدا کنید. همچنین اگر شما بیمار باشید در کنار دیگران بودن ممکن است باعث ریسک بیمار شدن آن ها شود.

اقدامات غربالگری میتواند ایمنی را در اهدای خون در اهدا کننده و پذیرنده به حداکثر برساند. برای افرادی که قصد اهدای خون دارند یک مرکز خون محلی میتواند معیارهای اهدا کننده خون را توصیف کند.در این بخش به توضیح مختصری از این اقدامات می پردازیم:

اقدامات انجام گرفته برای محافظت از اهدا کننده

• بررسی سوابق پزشکی اهدا کنندگان خون تا مشخص شود آن ها میتوانند اهدای خون را ایمن و بدون تجربه اثرات منفی سلامت انجام دهند یا خیر.

16. افراد با بیماری های قلب، بیماری های دریچه قلب، ضربان قلب نامنظم، بیماری های عروق مغزی، نارسایی قلبی و بیماری های مشخص ریه ممکن است از اهدای خون حذف شوند و یا ممکن است در صورتی که پزشک آن ها در جریان باشد و یا هیچ علامتی در 6 ماه گذشته نداشته باشند، اجازه ی اهدای خون را داشته باشند. بیماری های مشخص خون مثل کم خونی فقر آهن و یا لوکمی مزمن هم ممکن است اجازه ی اهدای خون نداشته باشند.
17. یک اهدا کننده باید سایر شرایط پزشکی جدی را هم به فردی که سوابق پزشکی را دریافت می کند اطلاع دهد تا صلاحیت اهدای خون فرد را ارزیابی کند.
18. افراد با سابقه تشنج میتوانند اهدای خون داشته باشند به شرطی که در یک بازه زمانی مشخص تشنج نداشته باشند ( معمولا برای یک تا شش ماه).
19. افرادی که اخیرا جراحی داشته اند در صورتی که کاملا بهبود یافته باشند و فعالیت کامل داشته باشند اجازه اهدای خون را دارند. اگر در زمان جراحی انتقال خون انجام شده باشد ، تا یک سال اجازه ی اهدای خون ندارند.
20. سرطان: هیچ موردی از انتقال سرطان از طریق انتقال خون گزارش نشده. اما چون از نظر تئوریکال این انتقال ممکن است اهداکنندگان باید از نظر سابقه سرطان غربالگری شوند.

اهداکنندگانی که تومور اندام جامد و یا بافت دارند (مثل ریه، کبد و پستان) اگر برای مدت زمانی که توسط بانک جمع آوری خون تعریف می شود بدون علامت و بدون سرطان باشند، اجازه دارند خون اهدا کنند. این زمان متفاوت است اما معمولا حداقل یکسال است.

اهدا کنندگانی که سرطان خون داشته اند ( مثل لوکمی و لنفوم) برای همیشه اجازه اهدای خون ندارند.

افرادی که به سرطان سطحی مبتلا شده اند که با جراحی کامل برداشته شده (مثل سرطان سلول های پایه پوست یا مراحل اولیه سرطان دهانه رحم) میتوانند بدون زمانی برای انتظار خون اهدا کنند.

• افرادی که باردار هستند در طول بارداری و 6 ماه بعد از اتمام بارداری اجازه اهدای خون ندارند. 
• الزامات سن: حداقل سن برای اهدای خون در ایران 18 سال تمام و حداكثر 60 سال (اهداكنندگان مستمر تا 65) است.
• الزامات وزن: افرادی که وزن کمتر از 50 کیلوگرم ( 110 پوند) دارند اجازه اهدای خون ندارند. هر چه اهدا کننده وزن کمتری داشته باشد، بیشتر ممکن است بعد از اهدای خون عکس العمل هایی مانند سرگیجه و غش کردن داشته باشد. اگر چه عکس العمل به دنبال اهدای خون نادر است اما افرادی که وزن بین 50-54 کیلوگرم ( 110 -119 پوند) دارند ممکن است بیشتر عکس العمل ها را تجربه کنند. محدودیتی برای حد بالای وزن برای اهدای خون وجود ندارد اگرچه برخی مراکز محدودیت برای حد بالای وزن بر اساس محدودیت اندازه/ وزن صندلی فلبوتومی اهدا کننده دارند.
• غربالگری عفونت: از اهدا کنندگان خون تعدادی سوال در مورد مسائلی که ممکن است باعث افزایش ریسک بیماری های عفونی خاص شود مثل سابقه مسافرت، مصرف داروهای قبلی و رفتار جنسی پرسیده میشود. در برخی از موارد این اطلاعات باعث میشود که فرد برای مدت خاصی و یا همیشه نتواند خون اهدا کند.در اپریل 2020 سازمان غذا و دارو امریکا برخی از معیارهای اهدای خون را در پاسخ پاندمی بیماری کوویید 19 و هشدار در مورد کاهش عرضه ملی خون تغییر داد.

خون اهدا شده از نظر ویروس ها و باکتری های خاص که ممکن است باعث عفونت شود تست میشود اما از نظر SARA-COV-2 ( ویروسی که باعث بیماری کوویید 19 میشود) تست نمیشود.معلوم نیست که ویروس های تنفسی مانند این ویروس از طریق انتقال خون منتقل میشود یا نه. افراد در شرایطی که تب یا سایر علایم تنفسی مانند سرفه را دارند ، نباید خون اهدا کنند.

وقتی یک واحد خون گرفته میشود، خون در آزمایشگاه از نظر بیماری های عفونی که میتواند از طریق انتقال خون منتقل شود، تست میشود.این تست ها در ایران شامل HIV، هپاتیت بی، هپاتیت C، سیفلیس می باشد.

عفونت های دیگر: ممکن نیست که خون اهدا شده از نظر هر نوع عفونت احتمالی تست شود و انواع جدید عفونت به طور مکرر در سراسر جهان بروز پیدا میکند.آموزش ها قبل از اهدا به افراد داده می شود و همچنین سوال ها که شامل چندین سوال کلی که طراحی شده تا مشخص شود که افراد علایم عفونت را دارند و یا سفر به مناطقی داشته اند که این عفونت ها شایع هستند.همچنین مرکز خون به اهدا کنندگان آگاهی می دهد که در صورتی که علایم پزشکی خاصی تا 2 هفته بعد از اهدای خون داشتند، تماس بگیرند و اطلاع دهندتا خون اهدا شده از عرضه خون خارج شود.

اگرچه سوالات قبل از اهدا اختصاصا در مورد علایم کلی عفونت هستند و از افرادی که بخاطر سفر و یا رفتار خاصی در ریسک انتقال عفونت هستند خواسته میشوند تا خودشان اهدای خون را به تعویق بیاندازند.

بیماری های انگلی: از اهدا کنندگان خون به صورت روتین سوال هایی در مورد احتمال مواجهه با بیماری هایی که با انگل ها ایجاد میشود و میتواند از طریق خون منتقل شود، پرسیده می شود.

تصمیم برای تعویق اهدای خون میتواند در زمان اهدا و یا بعد از اتمام اهدای خون باشد ( که در این حالت مرکز از خون استفاده نمیکند و یا آن را توزیع نمیکند)

• واکسیناسیون های اخیر:استانداردهای دقیقی برای اهدای خون زمانی که شما واکسیناسیون داشته اید وجود دارد. وقتی برای اهدای خون مراجعه می کنید در مورد سابقه هر واکسیناسیون اخیری که انجام شده است، پرسیده میشود. اگر سابقه داشته باشید ممکن است نیاز باشد اهدای خون را به تعویق بیاندازید.

برای برخی از واکسن های زنده و یا ضعیف شده ویروسی و یا واکسن های باکتریال ( سرخک، اوریون، فلج اطفال خوراکی، حصبه خوراکی ، تب زرد) حداقل 2 هفته قبل از اهدای خون باید منتظر بمانید. برای سرخجه و واکسن وایسلا زوستر باید 4 هفته منتظر بمانید.

• اکثر داروهایی که اهدا کننده مصرف میکند ریسکی برای پذیرنده ندارد. اگرچه تعدادی از داروها که باعث نقص جنین میشوند و در هنگام غربالگری در نظر گرفته میشوند:

افرادی که ایزوترتینوئین (Isotretinoin) و یا فیناستراید (Finasteride) مصرف کرده اند باید به مدت یکماه، افرادی که دوتاسراید (Dutasteride) مصرف کرده اند 6 ماه، افرادی که ویزمودجیب (Vismodegib) مصرف کرده اند 2 سال و افرادی که آسیترتین (Acitretin) مصرف کرده اند 3 سال بعد از مصرف آخرین دوز دارو منتظر بمانند. افرادی که اترتینات (Etretinate) مصرف کرده اند برای همیشه اجازه اهدای خون ندارند..

افرادی که آسپیرین و یا داروهای حاوی آسپیرین در 48 ساعت گذشته دریافت کرده اند میتوانند خون کامل اهدا کنند اما اجازه اهدای پلاکت به وسیله آفرزیس[1] را ندارند. افرادی که داروهای ضد پلاکت ( مثل کلوپیدوگرل و یا تیکاگرول ) مصرف میکنند ، باید زمانی بین 2 تا 14 روز برای اهدای پلاکت از طریق آفرزیس منتظر بمانند. افرادی که داروی ضد لخته یا رقیق کننده ی خون ( شامل وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، اپیکسابان ، ادوکسابان و هپارین) معمولا حداقل برای 2 تا 7 روز بعد از آخرین دوز ( بسته به نوع دارو) اجازه اهدای خون ندارند.

بازه زمانی تا اهدای خون بعدی

بر اساس مقررات سازمان غذا و دارو امریکا و همچنین در ایران، افراد نباید زودتر از 56 روز ( 8 هفته) بعد از اهدای قبلی، اهدای خون داشته باشند. اگرچه همه افراد نمیتوانند در این زمان حداقل، مجدد اهدای خون داشته باشند و این بستگی دارد که بدن فرد با چه سرعتی توانایی ذخیره مجدد گلبول های قرمز خون را داشته باشد. برای مثال خانم هایی که خونریزی قاعدگی شدید دارند تا 56 روز توانایی مجدد اهدای خون را ندارند چون ذخایر آن ها برای ذخیره گلبول های قرمز خون کافی نیست.

عوارض ناشی از اهدای خون

اکثر افرادی که انتقال خون انجام می دهند مشکلی نداشته و نیازمند اقدامات پزشکی نیستند. شایع ترین عارضه کبودی و درد در محل ورود سوزن و خستگی است. درصد کمی از افراد ( 2تا 5 درصد) احساس ضعف و غش کردن قبل، حین و بعد از اهدای خون دارند. این بیشتر در اولین بار اهدای خون فرد و در افراد جوان شایع است. نوشیدن 16 انس ( 473 میلی لیتر ) آب قبل از اهدای خون میتواند این ریسک را کاهش دهد.

منابع: up to date / tbtc.ir