شپش سر

 

به طور کلی، سه نوع شپش وجود دارد که به بدن انسان حمله می‌کند: شپش سر(A)، شپش بدن (B) و شپش عانه (C). شپش سر اغلب به دنبال تماس‌های روزمره از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. خوشبختانه درمان‌های متعددی برای این بیماری آزارنده وجود دارد. نکته حائز اهمیت در درمان این بیماری، سرعت عمل و جلوگیری از انتقال شپش به سایر نزدیکان بیمار می‌باشد.

ویژگی‌های شپش سر

این حشره کوچک و به رنگ سفید مایل به خاکستری است. نوع ماده حشره غالبا 1 ماه عمر می‌کند و روزانه 7 الی 10 تخم می‌گذارد. این تخم‌ها رشک یا Nit نامیده می‌شوند و در نزدیکی کف سر به انتهای موها می‌چسبند. نوزاد حشره معمولا بعد از 8 روز از تخم بیرون می‌آید. در این زمان، تخم حشره خیلی راحت‌تر دیده می‌شود. از آن‌جایی که رشک‌ها محکم به انتهای مو چسبیده‌اند، با رشد مو ممکن است رشک‌ها در قسمت‌های پایین‌تر مو دیده می‌شوند. حشره شپش سر توانایی پریدن یا پرواز کردن ندارد و امکان انتقال از یک انسان به انسان دیگر به واسطه حیوانات خانگی در این مورد مطرح نمی‌باشد.

شایع‌ترین روش انتقال شپش از تماس مستقیم سر یک فرد به سر فرد دوم است. اینکه احتمال انتقال شپش از طریق وسائل فرد مبتلا مثل شانه، لباس‌ها و ملحفه چه قدر است، هنوز مشخص نیست.

علائم شپش سر

اکثر افراد مبتلا به شپش هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. برخی از افراد دچار احساس خارش و سوزش در ناحیه کف سر، گردن و اطراف گوش می‌شوند. شپش در هنگام تغذیه، بزاق خود را درون پوست فرد مبتلا وارد کرده و باعث ایجاد واکنش‌های حساسیتی و در نتیجه بروز خارش می‌شود.

تشخیص شپش سر

تشخیص شپش سر از معاینه کف سر و موهای فرد امکان‌پذیر است. استفاده از شانه‌های مخصوص به شانه رشک هم معروف هستند، به تشخیص کمک می‌کند.

• پیش از استفاده از شانه‌های دندانه ریز، موها بایستی به دقت با یک شانه یا برس معمولی شانه شده تا تمام گروه‌های مو باز شود. این‌که دراین مرحله مو خشک یا خیس باشد، اهمیتی ندارد. در صورت خیس بودن مو، استفاده از نرم‌کننده به راحت‌تر شانه شدن موها کمک می‌کند.
• شانه دندانه ریز بایستی در کف سر و قسمت ابتدائی موها قرار داده شود. موها از ریشه تا نوک به طور کامل شانه بشوند. بعد از هر بار شانه زدن، شانه را از نظر وجود حشره یا رشک بررسی کرده و آن را پاک کنید.
• کل موها باید حداقل دو بار شانه بشوند.  

وجود رشک یا تخم بدون وجود حشره زنده لزوما به معنی عفونت فعال شپش سر نیست. ممکن است تا ماه‌ها بعد از درمان یک اپیزود ابتلا شپش، رشک‌ها در سر بیمار وجود داشته باشد. از آن‌جاییکه شپش تخم‌های خود را دقیقا در نزدیک‌ترین قسمت مو به کف سر قرار می‌دهد، اگر در فاصله 6 میلی‌متری از کف سر، رشک دیده شود، می‌توان نتیجه گرفت که یک عفونت فعال شپش در سر بیمار وجود دارد.

مشاهده حشره زنده به مراتب سخت‌تر از مشاهده رشک است چرا که حشره حرکت کرده و خود را از دید مخفی نگه می‌دارند.

هر چند مشاهده شپش در سر می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد اما بیماران باید حتما موارد زیر را در نظر داشته باشند:

• ابتلا به شپش سر نشانه‌ای از آلودگی یا عدم رعایت بهداشت نیست.
• با استفاده از راهکارهای مناسب، شپش سر به راحتی قابل درمان است.
• هیچ عارضه خطرناک یا اختلال طولانی مدتی به دنبال ابتلا به شپش سر برای فرد ایجاد نمی‌شود.

درمان شپش سر

انواع روش‌های درمانی از جمله کرم، محلول، روش‌های فیزیکی مثل شانه زدن و داروهای خوراکی در درمان شپش مورد استفاده قرار می‌گیرند. نکته حیاتی این است که بایستی دستورالعمل دقیق هر کدام از این فرآورده‌ها با دقت پیروی شود تا اثربخشی بهتری از فرآورده داشته باشیم. در صورت ابتلا یک نفر از اعضای خانواده، لازم است سایر اعضای خانواده مورد بررسی قرار بگیرند.

داروهای حشره‌کش: فرآورده‌های موضعی ضدشپش به صورت لوسیون، ژل یا شامپو فرموله شده و جهت از بین بردن شپش‌ها روی سر استعمال می‌شوند. از جمله مواد شیمیایی شپش‌کش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پرمترین
• پیرترین
• مالاتیون
• بنزیل الکل
• سپینوساد
• اورمکتین موضعی

نحوه استفاده: استفاده هم‌زمان از بیش از یک فرآورده ضدشپش مجاز نیست. برای درمان شپش، فقط باید از یک فرآورده استفاده نمود. ممکن است روش مصرف فرآورده‌های ضدشپش شرکت‌های مختلف کمی با هم تفاوت داشته باشد. در هنگام استفاده، حتما بایستی دستورالعمل همان شرکت به طور دقیق خوانده و اجرا شود.

در خصوص اکثر فرآورده، توصیه می‌شود بعد از 10 دقیقه از روی سر شسته شوند. در مورد مالاتیون، این زمان طولانی‌تر است و نیاز است که فرآورده حدود 8 الی 12 ساعت روی سر بماند. بهتر است تا یکی دو روز بعد از استفاده از دارو، موی سر شسته نشود.

مالاتیون بوی بسیار تندی دارد که ممکن است برای همه افراد قابل تحمل نباشد. مالاتیون یک ماده قابل اشتعال است و نباید در مجاورت آتش و وسائل الکتریکی گرمازا مثل سشوار قرار بگیرد.

شانه زدن موها با شانه‌های مخصوص رشک پس از استفاده از فرآورده‌های حشره‌کش، ریسک ابتلای مجدد به شپش سر را کاهش می‌دهد. می‌توان تا 3 هفته بعد از استفاده از حشره‌کش‌ها، هر 2 یا 3 روز یک بار از این شانه‌ها استفاده نمود.

زمان دریافت درمان مجدد: 8 الی 12 ساعت بعد از استفاده از حشره‌کش، ممکن است تعداد محدودی حشره بالغ زنده در سر بیمار باقی بماند. در صورتی که سرعت حرکت حشره نسبت به زمان قبل از استفاده از دارو، کاهش پیدا کرده باشد، نیازی به استفاده مجدد از دارو نیست. در صورتی که سرعت حرکت حشره نسبت به زمان قبل از استفاده از دارو تغییری نکرده باشد، می‌توان چنین استنباط کرد که دارو اثربخشی کافی نداشته است. در این حالت، برای انتخاب داروی مناسب، باید با پزشک یا داروساز مشورت بشود.

در خصوص برخی از فرآورده‌ها مثل پرمترین یا بنزیل الکل، قاعده این است که دارو دو مرتبه به فاصله 7 تا 9 روز از نوبت اول، مورد استفاده قرار بگیرد.

در خصوص مالاتیون، معمولا یک بار استفاده کافی است اما اگر 7 تا 9 روز بعد از دوز اول، هنوز شپش زنده در سر بیمار دیده می‌شد، دارو باید مجددا استفاده بشود.

شانه‌زنی روی موهای خیس: در صورتی که این روش مکررا و با دقت انجام شود، می‌تواند به صورت فیزیکی حشره را از سر بیمار جدا نماید. در مواردی که بیمار قادر به استفاده از حشره‌کش‌های بالا نباشد یا سن کمی داشته باشد، شانه‌زنی موهای خیس می‌تواند کمک‌کننده باشد. البته این روش کمی وقت‌گیر است و باید در عرض چند هفته، چندین و چند بار تکرار شود تا اثربخشی کافی را ایجاد نماید.

بسته به بلندی و ضخامت موها، هر بار شانه‌زنی باید 15 الی 30 دقیقه به طول بیانجامد. در صورتی که در سر بیمار حشره بالغ و بزرگ دیده شود، شانه‌زنی باید هر 3 الی 4 روز یک بار برای مدت 2 هفته تکرار بشود.

داروهای خوراکی: در مواردی که شپش نسبت به درمان‌های موضعی مقاوم باشد، می‌توان از فرم خوراکی اورمکتین استفاده نمود.

سایر داروهای مورد استفاده: در کشورهای اروپایی، فرم موضعی دایمتیکون برای کنترل شپش سر به کار برده می‌شود. دایمتیکون به صورت محلول‌های غیرسمی و مبتنی بر سیلیکون فرآوری شده و از طریق پوشاندن سطح بدن شپش و مختل کردن توانایی حشره در مدیریت آب، باعث از بین رفتن آن می‌شود. حجم شواهد علمی که اثربخشی این فرآورده را تایید می‌کنند، نسبت به مقالاتی که تاثیرگذاری حشره‌کش‌‎ها را تایید کرده‌است، کمتر است.

لازم به ذکر است که استفاده از درمان‌های خانگی مثل روغن زیتون، کره، سس مایونز و وازلین در درمان شپش شپش سر هیچ جایگاهی ندارد. این فرآورده‌ها با این ادعا که می‌توانند باعث خفگی حشره بشوند، مورد استفاده قرار می‌گیرند اما اثر چندانی در این زمینه ندارند.

پیشگیری از سرایت شپش سر

• همه افرادی که با یک فرد مبتلا به شپش زندگی می‌کنند (چه بچه و چه بزرگسال)، باید از نظر وجود شپش در سر بررسی شده و در صورت نیاز درمان بشوند. همه افرادی که از رخت‌خواب مشترک با فرد مبتلا به شپش استفاده کرده‌اند، نیاز به درمان دارند حتی اگر هیچ شپش یا تخ شپشی در تخت پیدا نشده باشد.
• لباس‌ها، ملافه‌ها و حوله‌هایی که در 48 ساعت قبل از درمان استفاده شده‌اند، باید در آب داغ شسته شوند و در خشک‌کن برقی خشک شوند. خشک‌شویی هم در از بین بردن شپش‌ها موثر است. برای تمیز کردن مبلمان، فرش و صندلی ماشین می‌توان از جارو برقی استفاده کرد. اقلامی که قابل شستشو یا جارو شدن نیستند را می توان به مدت دو هفته داخل کیسه پلاستیکی قرار داد. در صورتی که فرد بیشتر از 48 ساعت قبل از شروع درمان از یک لباس یا وسیله استفاده کرده باشد، نیازی به ضدعفونی کردن آن وسیله نیست. چون حشره حداکثر به مدت 48 ساعت خارج از بدن دوام می‌آورد.