ترک سیگار

سیگار کشیدن به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به بیماری‌های مزمن غیرواگیر و مرگ‌ومیر در دنیای حال حاضر مطرح است. علاوه‌براین، مواجهه با دود ناشی از سیگار کشیدن دیگران، هم ریسک ابتلا به انواع بیماری‌ها و مرگ‌ومیر ناشی از آن‌ها را بالا می‌برد. علاوه‌براین، احتمال بروز بیماری‌هایی از جمله پوکی استخوان، پیری پوست، زخم‌های گوارشی، ناتوانی جنسی و اختلالات بارداری نیز با مصرف سیگار افزایش می‌یابد. سیگار کشیدن حتی به اندازه یک نخ در روز هم با بروز اختلالات جدی همراه است.

مزایای ترک سیگار: کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌ها

بلافاصله پس از ترک سیگار، مزایای چشمگیر این عمل در سلامت افراد  آشکار می‌شود. افرادی که پیش از 50 سالگی سیگار را ترک کنند، ریسک مرگ‌ومیر 15 سال بعد آن‌‎ها، به نصف کاهش پیدا می‌کند.

بیماری‌های قلبی-عروقی: سیگار کشیدن خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب را دو برابر کرده و افراد را در معرض بروز سکته‌های قلبی قرار می‌دهد. ترک سیگار می‌تواند به سرعت این خطر را کاهش دهد. یک سال پس از ترک سیگار، خطر مرگ ناشی از بیماری عروق کرونر قلب به حدود یک دوم کاهش می‌یابد. روند کاهشی خطرات بیماری‌های قلبی-عروقی تا سال‌ها پس از ترک سیگار ادامه دارد. سیگار همچنین خطر سکته مغزی و بیماری شریان محیطی را افزایش می‌دهد که با ترک سیگار احتمال بروز این اختلالات کمتر می‌شود.

بیماری ریوی: سیگار کشیدن خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی مزمن مانند بیماری مزمن انسدادی ریه را افزایش می‌دهد. در حالی که بسیاری از آسیب‌های ریوی ناشی از سیگار برگشت‌پذیر نیستند، ترک سیگار می‌تواند از ایجاد آسیب بیشتر به ریه‌ها جلوگیری کند. بسیاری از سیگاری‌هایی که از سرفه مزمن و خلط‌دار رنج می‌برند، در یک سال اول بعد از قطع دارو، بهبود قابل توجهی تجربه خواهند کرد. استعمل دخانیات ریسک ابتلا به آسم را بالا می‌برد. از طرف دیگر، درمان آسم در بیماران سیگاری به مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر است.

سرطان: سیگار عامل اصلی 90 درصد موارد سرطان ریه می‌باشد. ریسک ابتلا به سرطان ریه طی 5 سال پس از ترک سیگار کاهش می‌یابد. با این حال، افرادی که سابقه مصرف سیکار دارند تا پایان عمر، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به سرطان ریه قرار دارند.

ترک سیگار ریسک ابتلا به سایر انواع سرطان از جمله سرطان‌های سر و گردن، مری، پانکراس و مثانه را هم کاهش می‌دهد. لازم به ذکر است که ترک سیگار حتی بعد از ابتلا به هر یک از این سرطان‌ها هم خالی از فایده نیست چرا که احتمال بقای بیماران را بالا برده و ریسک ابتلا به سرطان‌های ثانویه را کمتر می‌کند.

بیماری‌های گوارشی: سیگار کشیدن خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می دهد. ترک سیگار احتمال ایجاد این زخم‌ها را کمتر کرده و سرعت بهبود زخم‌های ایجاد شده را افزایش می‌دهد.

پوکی استخوان: نرخ ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی استخوان لگن در خانم‌ها با استفاده از سیگار افزایش پیدا می‌کند. به طور معمول، 10 سال بعد از ترک سیگار، اثرات منفی آن روی متابولیسم استخوان برطرف می‌شود. کاهش تراکم استخوان در آقایان سیگاری هم دیده شده اما افزایش ریسک شکستگی استخوان‌ها در آن‌ها متقن نیست.

سایر بیماری‌ها: سیگار کشیدن شانس ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها از جمله دیابت نوع 2، مشکلات جنسی (مثلاً اختلال نعوظ در مردان)، مشکلات دندان یا لثه و برخی عفونت‌ها را بالا می‌برد. با ترک سیگار احتمال ابتلا رو به کاهش می‌رود.

کاهش احتمال بروز بیماری در خانواده و نزدیکان: از آن‌جا مواجهه غیرمستقیم با دود سیگار می‌تواند ریسک بروز بسیاری از بیماری‌ها را بالا ببرد، ترک سیگار به افزایش سلامت اطرافیان فرد سیگاری هم کمک می‌کند.

بروز سرطان ریه، بیماری‌های عروق کرونر قلب و سکته مغزی در بزرگسالانی که مواجهه غیرمستقیم با دود سیگار داشته‌اند، محتمل‌تر است.. کودکانی که مواجهه غیرمستقیم با دود سیگار داشتند، در معرض اختلالات زیر قرار می‌‎گیرند:

• سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)
• آسم و سایر مشکلات تنفسی
• عفونت گوش و کم شنوایی
• ابتلا به بیماری قلبی عروقی یا سرطان در مراحل بعدی زندگی 

خانم‌هایی که در دوران بارداری سیگار می‌کشند، در معرض افزایش خطر عوارضی از جمله زایمان زودرس، سقط جنین و مرده‌زایی هستند. احتمال کم وزنی نوزادان این خانم‌ها در بدو تولد نیز بیشتر است.

آماده شدن برای ترک سیگار

سیگار کشیدن یک عادت طولانی مدت و اعتیادآور است که ترک آن برای بسیاری افراد بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. افراد سیگاری از نظر نحوه سیگار کشیدن، شانس موفقیت در ترک سیگار، علائمی که هنگام ترک تجربه می‌کنند و عواملی که منجر به شکست آن‌ها در پروسه ترک می‌شود، با هم متفاوتند.

اول مرحله برای ترک سیگار، تعیین روزیست که کشیدن سیگار بعد از آن متوقف می‌شود. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند مصرف سیگار در این تاریخ به طور ناگهانی قطع شود. برخی دیگر معتقدند بیمار باید مصرف خود را آهسته آهسته کاهش داده و در تاریخ تعیین شده دفعات استعمال دخانیات را به صفر برساند.

پیشنهاد می‌شود بیمار، دوستان و اطرافیان خود را در جریان تصمیمش برای ترک سیگار قرار دهد. این کار انگیزه بیشتری برای وی ایجاد خواهد کرد. اکثر بیماران با عوارض ناشی از ترک نیکوتین دست‌و‌پنجه نرم خواهند کرد. اصلی‌ترین نمود افت نیکوتین، احساس تمایل و نیاز شدید به کشیدن سیگار است. سایر علائم چندان اختصاصی نیستند و شامل اضطراب، اختلال خواب، بی‌قراری، اختلال در تمرکز، خستگی، خشم و افسردگی می‌باشد. استفاده از برخی دارو می‎تواند به کاهش و کنترل این علائم کمک کند. در ادامه، این داروها مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

علائم سندرم ترک در عرض 3 الی 4 هفته بعد از قطع کامل سیگار، کاهش یافته و قابل تحمل خواهند بود. به طور معمول، در 3 روز اول ترک سیگار، علائم ترک شدیدتر و آزرنده‌تر خواهند بود.

برخی از عوامل محیطی ممکن است علائم سندرم ترک را تشدید کرده و بیمار را وسوسه کنند که دوباره سیگار بکشد. از جمله این موارد می‌توان به شرایط استرس‌زا، مصرف الکل یا برخورد با افراد سیگاری در خانه یا محل کار اشاره کرد. در صورتی که یکی از اعضای خانواده بیمار مصرف‌کننده سیگار هستند ، بایستی خود را ملزم کنند که در حضور او از استعمل دخانیات خودداری نمایند.

بیماران باید از قبل آگاه باشند که ممکن است در برخی موارد تمایل شدیدی برای مصرف سیگار احساس کنند. این هوس‌ها به شرطی که بیمار ذهن خود را منحرف کند، در عرض چند دقیقه برطرف می‌شود.

دارودرمانی ترک سیگار

چندین دارو برای کاهش تمایل به ترک سیگار و کنترل علائم سندرم ترک در بازار دارویی وجود دارند.

جایگزین کردن نیکوتین: نیکوتین اصلی‌ترین ماده اعتیادآور داخل سیگار است. با کاهش سطح خونی نیکوتین، اکثر افرادی سیگاری دچار علائم سندرم ترک می‌شوند. از این‌رو، فرآورده‌های نیکوتین‌دار متعددی در قالب فرمولاسیون‌های مختلف طراحی شده‌اند تا از افت غلظت خونی این ماده جلوگیری نماید از جمله این فرمولاسیون‌ها می‌توان به آدامس نیکوتین‌دار، پچ پوستی و اسپری تنفسی نیکوتین اشاره کرد. همه این فرمولاسیون‌ها به یک اندازه موثر هستند اما هر فرد ممکن است فرمولاسیون به‌خصوصی را ترجیح بدهد. به نظر می‌رسد استفاده ترکیبی از فرمولاسیون‌های مختلف نیکوتین کمی‌تواند نتایج بهتری به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، بیمار می‌تواند با استفاده از پچ‌، غلظت خونی نیکوتین را در سطح مطلوب نگه دارد و در مواقعی که دچر هوس و تمایل شدید به مصرف سیگار شد، از آدامس یا اسپری استفاده نماید.

استفاده از فرآورده‌های نیکوتین‌دار به طور معمول و حتی در بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی بی‌خطر است.

•   پچ پوستی: پچ‌های پوستی نیکوتین‌دار دوزهای مختلفی دارند. به عنوان مثال، برای افرادی که روزانه 10 نخ سیگار می‌کشند،  استفاده از پچ‌های دوز بالا (21 میلی‌گرم در هر پچ) توصیه می‌شود. برای افرادیکه کمتر سیگار می‌کشند، پچ‌های 14 میلی‌گرمی نیکوتین کافی هستند. لازم به ذکر است که استفاده از این پچ‌ها علائم سندرم ترک را کم می‌کند اما آن‌ها را به طور کامل حذف نمی‌کند.

معمولا پیشنهاد می‌شود که بیماران برای حداقل 12 هفته از پچ‌های حاوی نیکوتین استفاده کنند اما اگر بیمار نیاز داشته باشد که برای مدت طولانی‌تری از پچ‌ها استفاده نماید، هیچ اشکالی ندارد. به نظر می‌رسد اگر مدت زمان استفاده از پچ‌ها را بر اساس احساس نیاز بیمار تعیین کنیم، احتمال شکست درمان بسیار کمتر خواهد بود. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که دوز نیکوتین پچ‌ها باید به طور آهسته کم شود. کاهش دوز یا قطع ناگهانی نیکوتین چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.

برخی بیمارانی که شب‌ها از پچ‌های نیکوتین استفاده می‌کنند،دچار اختلالات خواب و رویاهای زنده[1] می‌شوند. از طرف دیگر، استفاده از پچ در شب، از بروز علائم صبحگاهی سندرم ترک جلوگیری می‌کند. اگر عوارض شبانه نیکوتین برای بیمار قابل تحمل نباشد، تصیه می‌شود پچ قبل از خواب جدا شده و صبح پس از بیدار شدن از یک پچ جدید یا یک آدامس نیکوتین‌دار استفاده شود. ایجاد وابستگی به نیکوتین در اثر استفاده از پچ‌ها یپوستی بسیار ناشایع است.

• آدامس نیکوتین‌دار: نیکوتین موجود در این آدامس‌ها به آهستگی و با هر بار جویده شدن آدامس آزاد می‌شود. به طور معمول، آدامس‌های نیکوتین‌دار، دو دوز دارند: دوز 4 میلی‌گرم (برای افرادی که در فاصله کمتر از 30 دقیقه بعد از بیدار شدن اولین نخ سیگار روزانه خود را می‌کشند.) و دوز 2 میلی‌گرم (برای سایرین).

هر بیمار می‌تواند حداکثر 24 آدامس در روز مصرف نماید. استفاده از آدامس از بروز علائم سندرم ترک جلوگیری نمی‌کند اما شدت عوارض را کاهش می‌دهد. بعضی از افراد سیگاری ممکن است بعد از ترک سیگار، به استفاده از این آدامس‌ها روی بیاورند و عملا این آدامس‌ها را جایگزین سیگار کنند. خطر استفاده از آدامس به نسبت استعمال دخانیات به مراتب کمتر است.

نحوه جویدن آدامس‌های نیکوتین‌دار با آدامس‌های عادی متفاوت است. نیکوتین موجود در این آدامس‌ها باید از طریق لثه‌ها و گونه جذب بشود. اگر آدامس خیلی سریع جویده شود، ممکن است نیکوتین آن به جای جذب شدن از طریق بافت مخاطی دهان، بلعیده شود که در این صورت، نیکوتین در کاهش علائم ترک موثر نبوده و ممکن است ناراحتی‌های گوارشی و معده درد به دنبال داشته باشد. در جویدن آدامس‌های حاوی نیکوتین، باید آدامس را تا زمانی بجوید که احساس کنید نیکوتین داخل آن در فضای دهان شما آزاد شده است. در این حالت، ممکن است در دهان خود احساس مور مور داشته باشید. در این زمان، بایستی آدامس را در گوشه گونه خود قرار دهید تا نیکوتین جذب بشود. به محض اینکه احساس مور مور تمام شد، آدامس باید دوباره جویده بشود. این کار بایستی برای 30 دقیقه ادامه داده شود. پس از آن آدامس باید دور ریخته شود.

توصیه می‌شود در هنگام جویدن آدامس و از 15 دقیقه قبل از آن، از نوشیدن قهوه، نوشابه و آب پرتقال خودداری شود. این نوشیدنی‌ها بزاق را اسیدی می‌کنند و مانع جذب کافی نیکوتین خواهند شد.

وارنیکلین: وارنیکلین یک داروی نسخه‌ای است که می‌تواند با ثر روی مغز، تمایل به مصرف سیگار را کم کند. این دارو بایستی بعد از صرف غذا و به همراه یک لیوان آب مصرف بشود. این دارو طبق دستورالعمل زیر و برای مدت 12 هفته استفاده می‌شود:

• روزانه یک قرص 0.5 میلی‌گرمی برای 3 روز اول
• روزانه 2 عدد قرص 0.5 میلی‌گرمی برای روزهای 4 تا 7
• روزانه 2 عدد قرص 1 میلی‌گرم از روز 7 به بعد

این افزایش تدریجی دوز کمک می‎‌کند که عوارض دارو به خصوص عارضه تهوع کمتر بشود.

بهترین زمان برای شروع داروی وارنیکلین یک هفته قبل از قطع مصرف سیگار است. با این حال، تا 5 هفته پس از شروع دارو، بیمار می‌تواند روز قطع سیگار خود را به تعویق بیندازد. استفاده از وارنیکلین تمایل به مصرف سیگار را کم می‌کند. جهت کاهش ریسک مصرف مجدد سیگار، پزشک ممکن است به بیماران خود توصیه کند که پس از تکمیل دوره 12 هفته‌ای مصرف وارنیکلین، این دارو را برای 12 هفته دیگر ادامه بدهند.

عوارض شایع استفاده از داروی وارنیکلین عبارتند از تهوع و خواب‌های عجیب. نگرانی‌هایی در خصوص ارتباط داروی وارنیکلین و افزایش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی به ویژه حملات قلبی مطرح است اما هنوز به طور قطعی نمی‌توان این عوارض را مرتبط به وارنیکلین دانست. به طور کلی، استفاده از دارو در بیماران اعصاب و روان بی‌خطر به نظر می‌رسد اما توصیه می‌شود در صورت بروز هر گونه تغییر مود یا رفتار، به پزشک معالج اطلاع داده شود. بعضی از بیماران ممکن است به استفاده ترکیبی از وارنیکلین و فرآورده‌های حاوی نیکوتین نیاز داشته باشند.

بوپروپیون: بوپروپیون یک دارو از دسته داروهای ضداضطراب است که در درمان ترک سیگار به کار می‌رود اما به نظر می‌رسد اثربخشی آن نسبت به مصرف هم‌زمان وارنیکلین و نیکوتین کمتر باشد. این دارو به طور معمول برای 12 هفته استفاده می‌شود. در 3 روز اول مصرف، دارو یک بار در روز و در ادامه روزی 2 بار مصرف می‌شود. توصیه می‌شود دارو از 2 هفته قبل از قطع مصرف سیگار شروع شود. این دارو عوارض چندانی ایجاد نمی‌کند اما خشکی دهان و اختلالات خواب از جمله مشکلات مصرف این دارو هستند. این دارو برای افراد مبتلا به بیماری دوقطبی و افرادی که سابقه تشنج داشته‌اند، توصیه نمی‌شود.

شروع مجدد مصرف سیگار بعد از ترک آن

بسیاری از افراد بعد از ترک سیگار مجددا به سیگار کشیدن رو می‌آورند. به این پدیده بازگشت[2] می‌گویند. بازگشت را نباید به عنوان یک شکست در نظر گرفت. هر ترک باید یک پیروزی تلقی شود و هر چه بیشتر طول بکشد، بهتر است.

معمولا  از بیماران خواسته می‌شود که دلیل بازگشت خود را پیدا کنند تا در تلاش‌های بعدی، ترک موفقیت‌آمیزی داشته باشند. بیشتر موارد بازگشت در هفته اول پس از ترک، زمانی که علائم ترک در قوی‌ترین حالت خود هستند، رخ می‌دهد. دوستان و خانواده بیمار در این برهه نقش حمایتی بسیار پررنگی دارند.

استفاده از سیگارهای الکترونیک برای ترک سیگار

سیگارهای الکترونیکی دستگاه‌هایی هستند که با باتری کار می‌کنند و نیکوتین را به بخار تبدیل می‌کنند. فرد این بخار را تنفس کرده و نیکوتین را جذب می‌کند. این بخار نسبت به دود سیگار حاوی سموم کمتری می‌باشد اما این بدان معنا نیست که سیگارهای الکترونیکی فاقد سموم هستند. با این حال، تعداد و سطوح سموم در سیگارهای الکترونیکی به مراتب کمتر از سیگار است. با این حال، اطلاعات کمی در مورد اثرات طولانی مدت سیگارهای الکترونیکی وجود دارد، زیرا آنها تنها پس از سال 2013 به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفتند. بهتر است ابتدا از داروهای ترک سیگار مورد تایید FDA به جای سیگارهای الکترونیکی استفاده شود زیرا ایمنی و اثربخشی آن‌ها به اثبات رسیده است. بسیار مهم است که بیمار همزمان از سیگار عادی و سیگار الکترونیکی استفاده نداشته باشد.