پرواززدگی یا جت لگ

سفر هوایی این امکان را فراهم کرده که افراد سریعتر از ساعت داخلی یا ریتم شبانه‌روزی بدنشان بین پهنه‌های زمانی (Time Zone) جابه‌جا شوند. این مساله به عدم همزمانی چرخه بیرونی نور-تاریکی و ریتم شبانه‌روزی درون‌زا منجر می‌شود و مجموعه علائمی ایجاد می‌کند که جت لگ نامیده می‌شود. جت لگ به صورت اختلال در هوشیاری در زمان بیداری و مشکلات خواب بروز می‌کند.

میزان شیوع جت لگ به طور دقیق مشخص نیست. به طور متوسط 70 درصد افرادی که به دلیل شغلشان ناچارند زیاد سفر کنند، بروز این عارضه را گزارش کرده‌اند. تأثیر سن و جنس بر احتمال ایجاد جت لگ به طور واضح تعریف نشده است. اگرچه افراد مسن کمتر علائم جت لگ را تجربه می‌کنند. این عارضه در صورت سفر به سمت شرق محتمل‌تر است و با افزایش تعداد Time Zoneهای جابجائی، علائم فرد شدیدتر می‌شود.

علائم و نشانه‌های جت‌لگ

علائم بالینی جت لگ یک تا دو روز پس از سفر بین حداقل دو Time Zone رخ می‌دهد و شامل خواب آشفته (مشکل در شروع خواب و ادامه خواب)، خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، خستگی عمومی، علائم جسمی و اختلال در عملکرد روزانه می‌باشد. شایع ترین علائم جسمی جت لگ کاهش اشتها و یبوست است که به دلیل مصرف غذای خارج از تراز با سیستم زمان‌بندی سیرکادین رخ می‌دهد. جت لگ ممکن است منجر افت مود فرد شود و اختلالات روانی زمینه‌ای را تشدید نماید.

اگرچه جت لگ به خودی خود کنترل می‌شود، می‌تواند عواقب قابل توجهی برای افرادی که بلافاصله پس از سفرهای بین المللی به سطوح بالایی از عملکرد نیاز دارند (به عنوان مثال خلبانان، ورزشکاران، مسافران تجاری، پرسنل نظامی) ایجاد کند.

داده‌های محدود نشان می‌دهد که افرادی که به طور مکرر تحت سفرهای هوایی بین Time Zoneهای مختلف قرار می‌گیرند، ممکن است در درازمدت پیامدهای نامطلوبی را تجربه کنند از جمله اختلال حافظه، اختلال عملکرد تولید مثل در زنان و احتمالاً سرطان. تغییرات در میکروبیوتای روده در طول جت لگ نیز ممکن است پتانسیل افزایش چاقی و اختلال عملکرد متابولیک را همراه داشته باشد.

مدیریت عوارض جت لگ

هدف درمان در جت لگ بهبود علائم بی‌خوابی و خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز است. استراتژی درمان این است که سیکل سیرکادین بیمار را با چرخه نور-تاریکی در مقصد هماهنگ کنیم. این به نوبه خود باعث بهبود خواب و هوشیاری در زمان های مورد نظر می‌شود. اگرچه این تنظیم به طور طبیعی بدون درمان اتفاق می‌افتد، استفاده استراتژیک از نور (نوردرمانی) و ملاتونین می‌تواند این روند را تسریع کند.

به طور معمول، بهترین راهکار جهت کاهش عوارض جت لگ این است که فرد از چند روز قبل سفر و در حین سفر ریتم خواب-بیداری خود را با ساعت مقصد هماهنگ کند. به این افراد توصیه می‌شود که در حین سفر ساعت مچی خود را به ساعت مقصد تنظیم کنند. (وقت محلی) در ساعات اولیه صبح و ظهر به وقت محلی فرد باید خود را در معرض نور قرار دهد و به وقت عصر و شب محلی از مواجهه با نور خودداری کند. جزئیات اقداماتی که به کاهش عوارض جت لگ کمک می‌کند، در جدول (1) خلاصه شده‌است.

سفرهای کوتاه (کمتر از سه روز): در سفرهایی که فقط یک یا دو روز طول می‌کشند معمولاً توصیه می‌شود که فرد ریتم خواب-بیداری خود را با ساعت مبدأ تنظیم کند. استفاده از کافئین و داروهای خواب‌آور ممکن است مستقیماً علائم را کاهش دهد، اگرچه خطر عوارض جانبی باید به دقت در مقایسه با مزایای احتمالی سنجیده شود.

سفرهای طولانی‌تر (سه روز یا بیشتر)

1. سفر به سمت شرق: در سفر به سمت شرق، فرد زمان از دست می‌دهد و برای تطبیق با منطقه زمانی جدید، نیازمند جلو انداختن ریتم سیرکادین می‌باشد. برای تنظیم ریتم، فرد باید مطابق جدول شماره (1) میزان مواجهه خود با نور را تنظیم کند. همچنین، این مسافر مجاز است از عصر روز ورود به مقصد تا پنج روز از داروی ملاتونین استفاده نماید.
2. سفر به سمت غرب: در سفر به سمت غرب، فرد زمان به دست می‌آورد و برای تطبیق با منطقه زمانی جدید، نیازمند ایجاد تاخیر در ریتم سیرکادین خود می‌باشد. برای تنظیم ریتم، فرد باید مطابق جدول شماره (1) میزان مواجهه خود با نور را تنظیم کند. این افراد به طور معمول نیاز به ملاتونین ندارند مگر اینکه وضعیت آن‌ها بیش از 12 Time Zone تغییر کرده باشد.

استفاده از کافئین اغلب بی‌خطر است و می‌تواند به کاهش خواب آلودگی فرد در طول روز کمک کند. چرت‌های کوتاه (کمتر از 30 دقیقه) حداقل هشت ساعت قبل از خواب نیز می‌تواند بدون ایجاد اختلال در خواب شبانه فرد به افزایش هوشیاری وی در طول روز کمک کند.

وعده‌های غذایی باید مطابق زمان‌بندی مقصد مصرف شوند. به عنوان مثال، ممکن است در هنگام شب فرد صبحانه میل کند. زیرا در مقصد وی صبح فرارسیده‌است.

توصیه می‌شود مسافران در هواپیما نرمش و حرکت داشته باشند و مصرف مایعات فراوان را فراموش نکنند. علاوه‌براین، این افراد نباید به محض رسیدن به مقصد بخوابند.