درماتیت آتوپیک یک بیماری التهابی مزمن پوستی است که با نام اگزما نیز شناخته می‌شود. خشکی، خارش‌ و التهاب پوست از ویژگی‌های بارز این بیماری هستند. این تظاهرات می‌توانند در هر جایی از بدن ظاهر شوند، اما معمولاً صورت، دست‌ها، زانوها و آرنج‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

دلایل اگزما  

 علت زمینه‌ای مشکل اگزما به طور کامل شناخته نشده است اما به نظر می‌رسد ژنتیک نقش بسیار مهمی در بروز این اختلال بازی می‌کند. در اگزما خارجی‌ترین لایه پوست یا اپیدرم درگیر می‌شود. اپیدرم به عنوان اولین سد دفاعی بدن، از نفوذ میکروب‌ها، ترکیبات آلرژی‌زا (آلرژن‌ها) و محرک‌های محیطی جلوگیری کرده و میزان تبخیر آب از سطح بدن را کنترل می‌کند. در بیماران مبتلا به اگزما این سد دفاعی استحکام خود را از دست داده و نفوذپذیرتر از قبل می‌شود.  

علائم اگزما

اکثر افراد مبتلا، برای اولین بار، در کودکی و پیش از 5 سالگی علامت‌دار می‌شوند. این علائم عبارتند از خارش شدید پوست، ملتهب شدن بخش‌هایی از پوست و گاها پوسته‌پوسته شدن و خشکی شدید پوست. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند علائم اگزما در کودکان یا نوزادان صرفا ناشی از آلرژی غذایی است. لازم به ذکر است التهابات پوستی اگزما به دنبال خاراندن شدیدتر و ملتهب‌تر می‌شوند و بیمار خارش بیشتری را تجربه می‌کند. اکثر بیماران از تشدید خارش‌ها در هنگام شب شکایت دارند.

علائم اگزما از فردی به فرد دیگر کاملا متفاوت است. به علاوه، ممکن است علائم یک بیمار با گذر زمان تغییر کند.

در نوزادان معمولا پوست قسمت گونه‌ها، قسمت جلوی بازوها، پاها یا کف سر دچار التهاب شده و گاها پوسته پوسته می‌شود. در حالت عادی، اگزما، باعث درگیری ناحیه پوشک نمی‌شود.

در کودکان و بزرگسالان، اگزما معمولا ناحیه پشت گردن، آرنج یا پشت زانوها را درگیر می‌کند. قسمت تنه، صورت، مچ دست و ساعد هم ممکن است دچار اگزما شود. پوست ناحیه در اثر خاراندن‌های متوالی ضخیم و تیره شده و چیزی شبیه به جای زخم (اسکار) در ناحیه ایجاد می‌شود. علاوه‌براین، این خاراندن‌های شدید ممکن است به عفونت‌های پوستی هم منتج شود. از اصلی‌ترین نشانه‌های عفونت پوست، ایجاد یک ضایعه جوش‌مانند دردناک در ناحیه است که ممکن است بعضا چرکی هم باشد. در صورت شک به عفونی شدن ضایعه، حتما و سریعا باید به پزشک مراجعه نمایید. سایر نشانه‌های اگزما عبارتند از:

• خشک و فلسی شدن پوست
• متورم شدن فولیکول‌های مو که بیشتر در ناحیه صورت، بازو و ران رخ می‌دهد. (مانند آن‌چه در تصویر مشاهده می‌کنید.)
• تیرگی پوست

 

تشخیص اگزما 

هیچ تست تشخیصی برای شناسایی و تایید این بیماری وجود ندارد. تشحیص بیماری صرفا بر اساس شرح‌حال پزشکی بیمار، علائم و معاینات پزشک انجام می‌شود.

عواملی که به تایید تشخیص اگزما کمک می‌کنند عبارتند از خارش طولانی-مدت و مکرر، شروع علائم از سنین پایین و سابقه خانوادگی مثبت. منظور از سابقه خانوادگی مثبت صرفا ابتلای خانواده نزدیک بیمار به اگزما نیست. افرادی که بستگانشان به آسم یا آلرژی فصلی مبتلا هستند، بیشتر در ریسک ابتلا به اگزما قرار دارند. یکی دیگر از مواردی که به شناسایی اگزما کمک می‌کند این است که علائم بیماری در مواجهه با محرک‌های خاصی (شوینده، فرآورده‌های آرایشی-بهداشتی و غیره) تشدید می‌شود.

درمان اگزما

اگزما یک بیماری مزمن است. در بسیاری از بیماران ممکن است اگزما برای سال‌ها خاموش بماند و دوباره فعال بشود. متاسفانه این مشکل درمان قطعی ندارد اما می‌توان با استفاده از برخی داروهای موضعی و اقدامات احتیاطی علائم فرد را مدیریت کرد.

هر چند در اکثر موارد مدیریت اگزما روند پیچیده‌ای نیست و می‌توان با کمک دکتر داروساز یا پزشک عمومی علائم را کنترل کرد، بهتر است بیمار تحت نظر یک پزشک متخصص پوست هم باشد تا مطمئن شود مشکل فعلی او اگزماست نه عارضه پوستی دیگری. چرا که بسیاری از مشکلات پوستی، تظاهرات مشابهی دارند.

قدم اول در مدیریت اگزما، شناسایی فاکتورهای تحریک‌کننده است. رایج‌ترین عوامل محرک عبارتند از:

• محیط‌های سرد و خشک
• تعریق
• اضطراب
• تغییرات سریع در دمای محیط
• مواجهه با برخی ترکیبات شیمیایی (پاک‌کننده‌ها، فرآورده‌های آرایشی، عطر، پشم یا الیاف سنتتیک، گرد و خاک و دود سیگار)

 مرحله بعدی درمان، حفظ رطوبت پوست و هیدراته نگه داشتن آن است. محصولات متعددی برای این منظور در بازار داروئی موجود است. بیماران مبتلا به اگزما باید از نرم‌کننده‌ها (Emollients) استفاده کنند. منظور از نرم‌کننده هر کرم، لوسیون یا پمادی است که به حفظ رطوبت پوست کمک کند. بهترین نرم‌کننده‌ها برای بیماران مبتلا به اگزما کرم‌های غلیظ و پمادهایی مانند وازلین هستند. در ترکیب این فرآورده‌ها یا اصلا آب وجود ندارد یا مقادیر آن بسیار کم است. در مقایسه با پمادها، لوسیون‌ها حاوی مقادیر بیشتری آب در ساختار خود هستند اما در مرطوب نگه داشتن پوست به اندازه‌ی پمادها موثر واقع نمی‌شوند. نرم‌کننده‌ها اگر بلافاصله پس از حمام کردن روی پوست استعمال شوند، بهترین تاثیر را خواهند داشت و بایستی حداقل دو بار در روز مصرف شوند. برای جلوگیری از تشدید خشکی پوست، توصیه می‌شود از استحمام طولانی مدت با آب داغ اجتناب شود.

قدم بعدی مدیریت علائم از جمله خارش و سوزش است. برای این منظور معمولا از فرآورده‌های موضعی حاوی کورتیکواستروئیدها یا کورتون‌ها استفاده می‌شود. در موارد خفیف تا متوسط این فرآورده‌ها برای درمان و مدیریت علائم کفایت می‌کنند. اولین انتخاب در این موارد، کرم هیدروکورتیزون 1 درصد است. این کرم و سایر فرآورده‌های مشابه آن بایستی یک الی دو بار در روز مصرف شوند. اغلب این فرآورده‌های پایه چرب دارند که به حفظ رطوبت پوست هم کمک می‌کند. پس از یک دوره کوتاه استفاده از این قبیل محصولات، زمانی که علائم آزارنده کاهش پیدا کرد، بهتر است آن‌ها را قطع کرده و از نرم‌کننده‌های مناسب استفاده کرد. استفاده طولانی مدت از فرآورده‌های حاوی کورتیکواستروئیدها سبب نازک شدن پوست می‌شود.

در برخی موارد، پزشک معالج ممکن است صلاح ببیند که از یک کرم موضعی از دسته مهارکننده‌های کلسی‌نورین[1] برای بیمار استفاده کند. این داروها در موارد خفیف تا متوسط اگزما و بیشتر در مواردی که پوست نواحی حساس مثل پوست صورت یا کشاله‌ها درگیر هستند، به کار می‌رود. اگرچه این داروها به اندازه کورتیکواستروئیدهای موضعی موثر هستند، با سرعت کورتیکواستروئیدها علائم بیمار را کاهش نمی‌دهند. استفاده از این فرآورده‌ها در بیماران زیر 2 سال ممنوع است. طول مدت استفاده از این داروهای موضعی بایستی محدود باشد و توسط پزشک معالج تعیین بشود. در بازار داروئی ایران، از این دسته‌‌ی داروئی، کرم‌های تاکرولیموس و پیمکرولیموس موجود می‌باشد.

برای کنترل علائمی مثل خارش بعضا ممکن است نیاز به مصرف آنتی‌هیستامین‌های خوراکی وجود داشته باشد. به طور معمول، آنتی‌هیستامین‌های نسل 1 مثل دیفن هیدرامین و هیدروکسی‌زین اثرات ضدخارش قوی‌تری دارند اما به شدت خواب‌آورند. مصرف این داروها در طول روز، در صورتی که مشغول کاری هستید که نیاز به دقت و تمرکز دارد و همچنین در بیمارانی که سابقه تشنج یا مشکلات شدید قلبی دارند، توصیه نمی‌شود. آنتی‌هیستامین‌های نسل 2 مثل لوراتادین و سیتریزین کمتر بیمار را دچار خواب‌آلودگی می‌کنند و برای استفاده در طول روز مناسب‌تر هستند.

در موارد خیلی شدید یا در صورت شعله‌وری شدید علائم اگزما ممکن است از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی هم استفاده شود. هر چند این داروها ممکن است با عوارض جانبی زیادی همراه باشند. بنابراین، باید برای کوتاه‌ترین زمان ممکن و با حداقل دوز موثر و زیر نظر پزشک متخصص استفاده بشوند.

یکی دیگر از راهکارهای درمانی اگزما نوردرمانی یا فوتوتراپی با اشعه ماورای بنفش است. البته این روش بسیار پرهزینه است و ممکن است ریسک ابتلا به سرطان‌های پوست را بیشتر کند. از همین رو، دارو صرفا برای موارد خیلی شدید که از سایر درمان‌ها پاسخی نگرفته‌اند، به کار برده می‌شود.

در موارد شدید و مقاوم به درمان، پزشک معالج ممکن است مجبور به استفاده از فرآورده‌های بیولوژیک تعدیل‌کننده سیستم ایمنی شود. این فرآورده‌ها پاسخ سیستم ایمنی را تضعیف کرده و شدت علائم بیماری را کاهش می‌دهند. البته این داروها معمولا کمیاب، گران و نسبتا پرعارضه هستند و جز در موارد خاص، معمولا گزینه اصلی درمان به حساب نمی‌آیند.

منبع: Uptodate