شب‌ادراری کودکان

شب‌ادراری از مشکلات رایج دوران کودکی است. به طور معمول، کودکان در سن 4 سالگی یاد می‌گیرند که در طول روز به طور آگاهانه عملکرد مثانه خود را کنترل کنند. زیرا کودکان در این سن قادر به درک احساس پر شدن مثانه خود هستند. یادگیری کنترل ادرار در طول شب کمی بیشتر زمان می‌برد و انتظار می‌رود کودکان تا سن 5 الی 7 سالگی، این توانایی را کسب کنند. احتمال بروز مشکل شب‌ادراری در بازه‌های سنی مختلف، متفاوت است. در سن 5 سالگی حدود 16 درصد کودکان قادر به کنترل ادرار خود در طول شب نیستند. درحالیکه تا سن 15 سالگی، صرفا 1الی 2 درصد کودکان دچار این مشکل هستند. شیوع شب‌ادراری در پسربچه‌ها دو برابر دختران است.

برای اکثر کودکان، شب‌ادراری بدون درمان خود به خود برطرف می‌شود. با این حال، بسیاری از والدین و کودکان ممکن است نگران اختلال شب‌ادراری باشند. زیر این بیماری می‌تواند برای فرد و خانواده خجالت‌آور و ناخوشایند باشد. برخی از والدین نیز نگران علت ریشه‌ای هستند که سبب ایجاد شب‌ادراری شده‌است.

 

علل شب‌ادراری

شب‌ادراری ممکن است به یک یا چند مورد از موارد زیر مرتبط باشد:

• مثانه کودک کندتر از حد معمول رشد می‌کند.
• ظرفیت مثانه کودک از شرفیت استاندارد کمتر است.
• ژنتیک: والدینی که در کودکی شب‌ادراری داشته‌اند، بیشتر احتمال دارد که فرزندانی مبتلا به همین بیماری داشته باشند.
• کاهش سطح وازوپرسین (هورمونی که تولید ادرار را کاهش می‌دهد)
• خواب عمیق که مانع درک احساس پری مثانه توسط کودک می‌شود.

بیماری‌های جسمی یا روحی-روانی به ندرت باعث بروز شب‌ادراری می‌شوند. اکثر کودکانی که دچار شب‌ادراری هستند، اختلال پزشکی زمینه‌ای ندارند. اختلالاتی که ممکن است به شب‌ادراری منجر شوند عبارتند از دیابت، عفونت دستگاه ادراری، بی‌اختیاری مدفوع (انکوپرزیس)، ابتلا به کرمک، نارسایی کلیه، تشنج، و مشکلات خواب (مانند آپنه خواب) که اکثرا به راحتی تشخیص داده می‌شوند. یبوست هم یکی از اختلالات رایج کودکیست که می‌تواند باعث بروز شب‌ادراری شود.

 

تشخیص شب‌ادراری

سنی که شب‌ادراری به عنوان "اختلال" تلقی می‌شود، به دیدگاه والدین کودک و سنی که کودک قادر به کنترل مثانه می‌شود بستگی دارد. والدی که در کودکی شب‌ادراری داشته است، ممکن است نگران کودک شش ساله مبتلا به شب‌ادراری‌اش نباشد. از طرف دیگر، والدین کودکی که در 4 سالگی شب‌ادراری دارد، ممکن است نگران باشند چون فرزند بزرگترشان در این سن قادر به کنترل مثانه‌اش بوده‌است. برای اکثر کودکان، شب‌ادراری زمانی یک مشکل تلقی می‌شود که در توانایی آن‌ها برای معاشرت با دیگران اختلال ایجاد کند.

شرح حال بیمار: پزشک باید در هنگام معاینه بیمار، حتما اطلاعات زیر را در خصوص کودک و خانواده‌اش کسب نماید:

• تاثیر اتفاقات طول روز بر اپیزودهای شب‌ادراری
• دوره‌های خشکی (بدون بروز شب‌ادراری)
• سابقه خانوادگی شب‌ادراری
• فواصل بروز اپیزودهای شب‌ادراری
• خروپف کردن کودک
• تأثیر مشکل شب‌ادراری بر شرایط کودک و خانواده او
• درمان‌هایی که امتحان شده‌اند
• مشکلات خانوادگی

ثبت یک دفتر خاطرات 24 ساعته از مصرف مایعات و وضعیت ادرار کودک می‌تواند کمک‌‌کننده باشد. این دفتر باید شامل زمان و مقدار مایعاتی که کودک می‌نوشد، تعداد دفعات ادرار و در صورت امکان حجم ادرار او باشد.

آنالیز ادرار: آنالیز ادرار یک آزمایش غربالگری برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای کودک است. این آزمایش، با حجم کوچکی از نمونه ادرار کودک قابل انجام می‌باشد.

آزمایشات بیشتر: بیشتر کودکانی که شب‌ادراری دارند نیازی به آزمایش یا بررسی‌های بیشتر ندارند. با این حال، کودکی که در طول روز هم از اختلالات مثانه رنج می‌برد یا در آزمایش ادرار یا معاینه فیزیکی‌اش یافته‌های غیرطبیعی دیده شده است، باید آزمایشات جانبی را نیز انجام دهد.

 

درمان شب‌ادراری

درمان اولیه شب‌ادراری شامل آموزش کودک و درمان انگیزشی است. در صورتی که شب‌ادراری با این مداخلات بهبود نیابد، ممکن است از داروها یا هشداردهنده‌های رفتاری استفاده شود.

قبل از شروع درمان، مهم است که والدین در نظر داشته باشند که فرزندشان چقدر آمادگی و توانایی برای شرکت در فرآیند درمان را دارد. هم والدین و هم کودک باید انگیزه کافی برای شروع درمان را داشته باشند. اگر کودک به اندازه کافی بالغ نیست که مسئولیت درمان را بر عهده بگیرد، نباید او را مجبور به انجام این کار کرد.

درمان شب‌ادراری اغلب طولانی است و ممکن است شامل چرخه‌های مکرر موفقیت و شکست باشد. ویزیت‌های دوره‌ای توسط پزشک (هر 4 ماه یک‌بار) نباید فراموش شود.

والدین باید بدانند که شب‌ادراری کاملاً غیرارادی است و هرگز نباید کودک را برای این موضوع تنبیه کرد. کتک زدن و سرزنش کلامی توانایی کودک را برای کنترل ارادی مثانه بهبود نمی بخشد.

 

توصیه‌های آموزشی مرتبط با شب‌ادراری

• شب‌ادراری بیماری شایعیست. در 15 درصد از کودکان پنج ساله شب‌ادراری حداقل یک بار در هفته رخ می‌دهد.
• در اکثر کودکان شب‌ادراری خود به خود برطرف می‌شود.
•  شب‌ادراری تقصیر کودک نیست. کودکان را نباید به خاطر شب‌ادراری تنبیه کرد.
• کودک باید تشویق شود که در طول روز و درست قبل از خواب ادرار کند (در مجموع چهار تا هفت بار در روز). اگر کودک در شب بیدار شد، حتما باید به توالت برده شود.
• از نوشیدنی‌های قندی و کافئین‌دار بخصوص در هنگام عصر خودداری شود.
• برای جلوگیری از پر شدن بیش از حد مثانه در طول شب، بهتر است که کودک بیشتر مایعات خود را در صبح و اوایل بعد از ظهر بنوشد. قبل از انجام این کار، والدین باید مقدار مایعاتی را که فرزندشان در یک دوره 24 ساعته می‌نوشد، یادداشت کنند. توصیه متخصصان این است که 40 درصد از مایعات صبح، 40 درصد بعد از ظهر و فقط 20 درصد عصر مصرف شود.
• باید هر شب به کودک یادآوری نمود که در مواقعی که نیاز به ادرار کردن دارد بایستی از رختخواب بلند شود و از توالت استفاده کند. همچنین لازم است به کودک یادآوری شود که بلافاصله قبل از خواب مثانه خود را خالی نماید.
• بهتر است شب‌ها یک چراغ روشن کذاشته شود تا کودک بتواند به راحتی راه دستشویی را پیدا کند. اگر اتاق بچه از دستشویی فاصله زیادی دارد، بهتر است یک لگن مناسب جهت ادرار کودک، در نزدیکی محل خواب او قرار داده شود.
• استفاده از پوشک یا شلوارک آموزشی در خانه به ویژه در کودکان بالای 8 سال توصیه نمی‌شود. زیرا استفاده از این وسائل مانع از آن می‌شود که کودک تمایلی به بلند شدن از رختخواب و استفاده از سرویس بهداشتی داشته باشد. این وسائل برای شرایطی که کودک شب در منزل دوستان یا اقوام ساکن باشد، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• جهت جلوگیری از ایجاد بوی ادرار در اتاق کودک، تشک وی باید با یک روکش ضدآب پوشانده شود.
• در صورت بروز شب‌ادراری، کودک باید تشویق شود که قبل از پوشیدن لباس تمیز به دستشویی برود.
• همیشه لباس تمیز و حوله خشک باید در دسترس کودک باشد تا در صورت نیاز از آن استفاده نماید.
• بهتر است از کودک خواسته شود که در تمیز کردن رخت‌خواب و شستن ملحفه‌های کثیف کمک کند.
• کودک باید هر روز استحمام کند  تا از ایجاد بوی ادرار بر روی پوست او جلوگیری شود.
• کودکی که رخت‌خوابش را خیس کرده نباید مورد تمسخر و آزار و اذیت خواهر و برادرش قرار گیرد.

 

رفتار درمانی برای شب‌ادراری

درمان انگیزشی: این روش شامل ثبت سابقه پیشرفت کودک و جایزه دادن به اوست. والدین و کودک باید از قبل بر سر پاداش با هم توافق کنند. برای دوره‌های خشکی طولانی‌تر بهتر است پاداش‌های بزرگ‌تری برای بچه در نظر گرفته شود. این جوایز لزوما نباید مادی یا گران‌قیمت باشند. به عنوان مثال، چسباندن یک برچسب کودکانه در دفترچه کودک می‌تواند به عنوان پاداش یک شب یا یک هفته خشکی در نظر گرفته شود. درمان انگیزشی برای کودکان کم سن و سال بهتر جواب می‌دهد.

هشداردهنده‌های شب‌ادراری

آژیرها یا هشدارهای شب‌ادراری مؤثرترین روش برای کنترل شب‌ادراری می‌باشند. این روش معمولا برای کودکان 6 سال به بالا استفاده می‌شود اما معمولا روش اول درمان نیست. چون این روش پرهزینه است و به انگیزه‌ی بالای در کودک و والدین نیاز دارد. به طور معمول بعد از 3 تا 6 ماه استفاده از تکنیک‌های رفتاردرمانی، در صورت عدم بهبود وضعیت کودک، می‌توان از این روش‌ها استفاده کرد.

این هشداردهنده‌ها مجهز به سنسوری هستند که اولین قطرات ادرار در لباس زیر کودک را تشخیص می‌دهد و از طریق صدا، نور یا لرزش کودک را بیدار می‌کند. در این روش کودک آموزش میبند که بیدار شود و ادرارش را متوقف نماید.کودک باید خودش مسئول زنگ هشدار خود باشد و هر شب قبل از خواب آن را چک کند. مراحلی که بعد از به صدا درآمدن هشدار اتفاق میفتد، باید با کودک مرور شود:

1. کودک آلارم را خاموش می کند، بلند می‌شود و در دست‌شویی ادرارش را تمام می‌کند.
2. کودک به اتاق خواب برمی‌گردد، رختخواب و لباس خود را تمیز می‌کند. (در صورت نیاز با کمک والدین)
3. کودک حافظه هشداردهنده را پاک یا تعویض می‌کند.
4. کودک زنگ هشدار را مجدد تنظیم می‌کند و به خواب برمی‌گردد.

با شروع این روش درمانی، برخی از کودکان ممکن است با به صدا در آمدن زنگ بیدار نشوند. در این شرایط والدین باید کودک را بیدار کنند و از او بخواهند که به سرویس بهداشتی برود. موفقیت این روش در این است که کودک حتما بیدار شود. اینکه به صورت عادتی و در شرایط خواب‌آلودگی به دستشویی برود، به درمان شب‌ادراری او کمک نمی‌کند. این هشداردهنده‌ها باید تا زمانی استفاده شوند که کودک 3 الی 4 شب متوالی شب‌ادراری نداشته باشد. این روند به طور معمول سه الی چهار ماه طول می‌کشد اما ممکن است تا 6 ماه نیز به طول بیانجامد. در صورتی که بعد از محقق شدن هدف فوق و متوقف شدن استفاده از هشداردهنده، شب‌ادراری مجددا بروز کرد، باید روند فوق مجددا تکرار شود تا زمانی که کودک 3 الی 4 شب پشت سر هم شب‌ادراری نداشته باشد.

 

دارودرمانی

دسموپرسین که به عنوان DDAVP نیز شناخته می‌شود، دارویی است که تولید ادرار فرد را کاهش می‌دهد. این دارو می‌تواند در درمان شب‌ادراری کودک استفاده شود. به طور معمول پیش از شروع دارودرمانی، کودک به مدت 3 الی 6 ماه تحت درمان با روش‌های انگیزشی و استفاده از هشداردهنده‌ها قرار می‌گیرد. دسموپرسین داروی گرانیست و ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. نرخ عود بیماری با دسموپرسین بیشتر از هشداردهنده‌هاست. به طور معمول از دسموپرسین در کنار تکنیک‌های رفتار درمانی استفاده می‌شود.

دسموپرسین به صورت قرص و اسپری در بازار دارویی موجود می‌باشد. دارو قبل از خواب و جهت کاهش تولید ادرار مصرف می‌شود. این دارو را می‌توان هر شب یا صرفا در موارد نیاز (کمپ‌های شبانه یا زمانی که کودک شب را در خانه اقوام به سر می‌برد) استفاده کرد. به طور معمول مصرف دسموپرسین با عوارض جانبی جدی همراه نیست. توصیه می‌شود کودک از یک ساعت قبل تا 8 ساعت بعد از مصرف دسموپرسین هیچ مایعی ننوشد. علاوه بر این، بهتر است  از ساعت 5 عصر به بعد، کودک بیش از 200 سی‌سی مایعات مصرف نکند. میزان عود با دسموپرسین نسبتاً بالاست. تقریباً 60 تا 70 درصد کودکان پس از قطع دارو، مجددا دچار شب‌ادراری می‌شوند. در صورتی که دارو به صورت ناگهانی قطع شود، احتمال عود مجددا بیشتر. به همین دلیل، توصیه می‌شود دارو به آهستگی و به تدریج کاهش یابد.

 

درمان‌های مکمل و جایگزین 

چندین درمان مکمل و جایگزین از جمله طب سوزنی در کودکان مبتلا به شب‌ادراری آزمایش شده است. مانورهای کایروپراکتیک و هیپنوتیزم از جمله سایر روش‌های مورد بررسی بوده‌اند. با این حال، داده‌های علمی کافی برای اثبات اثربخشی این روش‌ها وجود ندارد. فلذا استفاده از این روش‌ها برای کودکان توصیه نمی‌شود.

 

منبع: Uptodate