احتیاطات مصرف و تجویز داروی لیتیوم
لیتیوم یکی از داروهاییست که به عنوان درمان بیماری دوقطبی تجویز می‌شود.
لیتیوم یکی از داروهاییست که به عنوان درمان بیماری دوقطبی تجویز می‌شود. این دارو اثربخشی بالایی در کنترل فاز مانیا بیماران دارد و یکی از داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو بسیار موثر به حساب می‌آید. مصرف طولانی مدت لیتیوم با کاهش ریسک خودکشی در بیماران همراه بوده است. با این وجود به دلیل عوارض محتملی که ممکن است در کوتاه یا بلند مدت برای بیمار ایجاد کند، در زمان تجویز و هنگام مصرف دارو توسط بیمار، پزشک باید احتیاطات لازم را در نظر بگیرد.
موارد منع مصرف لیتیوم عبارتند از نارسایی کلیوی بارز، کمبود سدیم و بی‌آبی بدن. این شرایط ریسک بروز مسمومیت با داروی لیتیوم را بالا می‌برند. تجویز لیتیوم در بیمارانی که اختلالات قلبی-عروقی شدید دارند، ممنوع است چرا که این دارو ممکن است ریتم قلبی را بهم بریزد و فرد را مستعد انواع آریتمی‌ها از جمله برادی‌کاردی سینوسی، بلاک سینوآتریال و آریتمی‌های بطنی کند. علاوه‌براین، برخی از انواع پسوریازیس با مصرف لیتیوم تشدید می‌شوند. در این موارد هم مصرف لیتیوم مجاز نیست. در سه ماهه اول بارداری هم استفاده از این دارو مجاز نیست. لیتیوم روی عملکرد تیروئید تاثیر دارد و این مورد، در صورت مصرف طولانی مدت دارو، باید به طور منظم پایش شود.
دوز لیتیوم و پایش غلظت خونی آن: دوز اولیه لیتیوم معمولا 300 میلی‌گرم دو یا سه بار در روز است. در ادامه، با توجه به پاسخ بیمار، تحمل او نسبت به دارو و شاخص توده بدنی وی، دوز دارو هر 5 روز 300 تا 600 میلی‌گرم افزایش داده می‌شود. در اغلب بیماران، غلظت خونی موثر زمانی ایجاد می‌شود که فرد روزانه 900 تا 1800 میلی‌گرم از دارو را مصرف کند. نیمه عمر لیتیوم تقریبا 24 ساعت است. فلذا، بعد از تغییر دوز حداقل 4 تا 5 روز زمان لازم است که غلظت خونی دارو به سطح ثابت و پایداری برسد.
دوز روزانه لیتیوم را می‌توان یک جا (یک بار در روز) یا به صورت منقسم (دو یا سه بار در روز) مصرف کرد. در اوایل تجویز دارو، بهتر است دارو در چندین دوز مصرف شود تا ریسک بروز عوارض جانبی به خصوص تهوع کاهش یابد. بعد از گذشت چند هفته یا حتی چند ماه، در صورت صلاح‌دید پزشک و تمایل بیمار، می‌توان دوز را به صورت یک بار در روز مصرف کرد. انتظار می‌رود سطح سرمی لیتیوم 0.8 تا 1.2 میلی‌اکی‌والان در لیتر باشد. در برخی موارد، اگر تحمل سطح خونی 0.8 برای بیمار امکان‌پذیر نباشد، می‌توان دوز را کاهش داد تا جایی که غلظت خونی به 0.6 میلی‌اکی‌والان در لیتر برسد.
پس از رسیدن به دوز هدف ( بین 900 تا 1800 میلی‌گرم در روز)، بهتر است سطح سرمی دارو چک شود. در ادامه، 5 الی 7 روز بعد از هر تغییر دوز، سطح سرمی لیتیوم چک می‌شود.
برای بررسی سطح خونی لیتیوم، باید حدود 12 ساعت از آخرین دوز دارو گذشته باشد. ترجیحا خون‌گیری باید صبح انجام بشود. به طور معمول، اگر داروی لیتیوم به صورت یک بار در روز مصرف بشود، سطح خونی دارو 25 درصد بالاتر است.
تست‌های آزمایشگاهی و پایش دارو
پیش از شروع داروی لیتیوم، تست‌های زیر بایستی انجام شود:
- آزمایش ادرار، آزمایش BUN، کراتینین
- تست‌های عملکرد تیروئید
- بررسی سطح کلسیم سرمی
- بررسی بارداری در خانم‌هایی که در سنین باروری قرار دارند
- الکتروکاردیوگرافی برای بیمارانی که ریسک فاکتورهای قلبی – عروقی دارند. (ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی، دیابت، پرفشاری خون، دیس‌لیپیدمی و مصرف دخانیات)
سطح سرمی لیتیوم بایستی 5 الی 7 روز بعد از تغییر دوز اندازه‌گیری شود. علاوه‌براین، در برخی موارد ممکن است پیش از تغییر دوز نیز سطح خونی دارو چک شود. در بیمارانی که به دوز ثابتی از لیتیوم رسیده‌اند، سطح خونی دارو باید هر 6 الی 12 ماه سنجیده شود. در این بیماران، در کنار سطح دارو، وضعیت کلیوی، تیروئیدی و پاراتیروئیدی بیمار هم باید بررسی بشود که فواصل انجام این آزمایشات در ادامه آورده شده است:
- آزمایش ادرار، آزمایش BUN و کراتینین در طول 6 ماهه اول مصرف باید هر 2 الی 3 ماه بررسی بشوند. بعد از آن بررسی هر 6 یا 12 ماه یک بار کافی است.
- در 6 ماهه اول مصرف دارو تست‌های تیروئیدی باید 1 الی 2 بار انجام شود. پس از آن، بررسی هر 6 یا 12 ماه یک بار کافی است.
- سطوح خونی کلسیم باید به صورت سالانه بررسی شود.
منبع: Uptodate