توصیه‌های داروساز در رابطه با
سنگ کلیه
سنگ کلیه که با اصطلاح علمی نفرولیتیازیس یا ارولیتیازیس هم شناخته می‌شود، به طور تقریبی یک نفر از هر پنج آقا و یک نفر از هر ده خانم را درگیر می‌کند. در مقاله پیش‌رو، راهکارهای درمان و پیشگیری از سنگ کلیه را مرور خواهیم کرد.
نحوه تشکیل سنگ کلیه
سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که مقادیر بالایی از یک ماده به‌خصوص (به عنوان مثال کلسیم، اگزالات، سیستئین یا اوریک اسید) در ادرار تجمع پیدا کنند. ممکن است سسطح این مواد در ادرار بیمار نرمال باشد اما بیمار به دلیل مصرف ناکافی مایعات یا دلایل مشابه، حجم ادرار کمی دارد. در این صورت هم امکان تجمع و تولید سنگ کلیه وجود دارد. در ابتدا کریستال‌های کوچکی از این مواد در کلیه تشکیل می‌شود و به تدریج با انباشته شدن مداوم، اندازه این کریستال‌ها رشد کرده و به سنگ‌های کلیوی تبدیل می‌شود. برخی سنگها ممکن است سال‌ها بدون ایجاد هیچ‌گونه علامتی در کلیه تشکیل شده و باقی می‌مانند.
معمولا، این سنگها به آرامی در طول مجاری ادراری حرکت کرده و از طریق ادرار دفع می‌شوند. این سنگها ممکن است مسیر خروج ادرار را مسدود کنند، باعث ایجاد درد یا سوزش بشوند. سنگها بزرگ معمولا به صورت خودبه‌خودی دفع نمی‌شوند و نیاز به اقدامات درمانی دارند که به خروج آن‌ها کمک کند.
ریسک فاکتورهای ایجاد سنگ کلیه
برخی بیماری‌ها، عادات غذایی و مصرف بعضی داروها ریسک ایجاد سنگ‌های کلیوی را بالا می‌برند. این عوامل در جدول زیر آورده شده‌اند. سابقه خانوادگی مثبت هم احتمال تشکیل سنگ را بالا می‌برد. فردی که یک بار دچار سنگ کلیه شده، ریسک بالاتری برای تشکیل سنگ‌های بعدی دارد.
|
رژیم غذایی |
|
مصرف ناکافی مایعات |
|
رژیم غذایی با کلسیم کم |
|
مصرف مکمل‌های دارویی کلسیم |
|
مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی |
|
مصرف زیاد ترکیبات قندی (ساکارز و فروکتوز) |
|
میزان پایین فیتات در رژیم غذایی |
|
سدیم زیاد در ادرار |
|
مصرف زیاد اسفناج |
|
بیماری‌های زمینه‌ای |
|
هایپرتیروئیدیسم اولیه |
|
نقرس |
|
دیابت ملیتوس |
|
بیماری کرون |
|
جراحی‌های بای‌پس معده یا روده |
علائم سنگ کلیه
در برخی موارد، سنگ کلیه ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند و صرفا با روش‌های تصویربرداری و به طور اتفاقی شناسایی می‌شوند. سنگها تا زمانی که در کلیه به دام افتاده باشند، علامتی ندارند اما خروج سنگ از مجاری ادراری معمولا با ایجاد درد و خون‌ریزی همراه است.
درد: درد یکی از اصلی‌ترین علائم سنگ کلیه است که هنگام خروج و دفع سنگ ایجاد می‌شود. درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است شدت‌های متفاوتی داشته باشد اما به طور معمول به اندازه‌ای شدید هست که بدون اقدام درمانی برطرف نمی‌شود. درد سنگ کلیه معمولا 20 الی 60 دقیقه ادامه پیدا می‌کند و پهلو و قسمت تحتانی شکم را دربرمی‌گیرد.
وجود خون در ادرار: نام علمی این پدیده هماچوری است. در برخی موارد خون موجود در ادرار با چشم غیرمسلح هم دیده می‌شود اما در برخی موارد جزئی و میکروسکوپیست و باید با انجام آزمایشات ادراری وجود خون را تایید کرد.
شن‌ریزه: منظور از این عبارت دفع سنگ‌های خیلی کوچک در ادرار است که بعضا با خارش همراه است.
در بعضی موارد بیماران ممکن است تهوع، استفراغ، درد هنگام دفع ادرار، تکرر ادرار یا نیاز اورژانسی به دفع ادرار را تجربه می‌کنند.
تشخیص سنگ کلیه
تشخیص سنگ کلیه بر اساس معاینات بالینی، علائم بیماری و روش‌های عکس‌برداری انجام می‌شود.
تصویربرداری CT اسکن: روش CT اسکن تصاویر سه‌بعدی از بافت‌های داخل بدن ایجاد می‌کند. بهترین روش شناسایی سنگ‌های کلیوی انجام CT اسکن بدون استفاده از ماده حاجب می‌باشد.
اولتراسوند: سونوگرافی یا اولتراسوند روش دیگری برای عکس‌برداری است که بیمار را در معرض اشعه ایکس قرار نمی‌دهد. در مواردی گه بیمار از نظر مواجهه با پرتوهای ایکس محدودیت دارد (مثل کودکان یا خانمهای باردار) روش سونوگرافی روش ارجحیست. البته سنگ‌های کوچک و سنگ‌هایی که در لوله حالب باشند، با این روش دیده نمی‌شوند.
درمان سنگ کلیه
درمان سنگ کلیه ممکن است بر اساس اندازه سنگ، محل قرارگیری آن و شدت درد بیمار متفاوت باشد.
درمان در خانه: درمان‌های خانگی در شرایطی انجام می‌شوند که سنگ بیمار کوچک است و مانع دفع ادرار نمی‌شود، شدت درد برای بیمار قابل تحمل است و بیمار تهوع نداشته و می‌تواند مطابق معمول آب و غذا مصرف نماید. در این شرایط درمان‌های خانگی شامل یک ضددرد و داروهایی برای افزایش دفع ادرار (با تجویز پزشک) می‌شود. در صورت امکان، به بیماران توصیه می‌شود که ادرارشان را جمع‌آوری کنند. این کار کمک می‌کند که در صورت دفع سنگ بتوانیم روی آن آزمایش کنیم و نوع سنگ را تشخیص بدهیم.
- ضددرد: داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مثل ایبوپروفن و ناپروکسن در کنترل درد ناشی از سنگ کلیه کاربرد دارند.
- تسهیل خروج ادرار: بعضی از داروها به دفع سریع‌تر سنگ کمک کرده و زمان دفع سنگ را کاهش می‌دهند. از جمله این داروها می‌توان به تامسولوسین اشاره کرد که باید تحت نظر پزشک مصرف بشود.
در صورتی که سنگ دفع نشود: سنگ‌های بزرگتر از 9 الی 10 میلی‌‌متر ندرتا به خودی خود دفع می‌شوند. برای دفع این سنگها پروسه‌های درمانی متعددی مطرح است که اورولوژیست بر اسا شرایط بیمار، سایز و محل قرارگیری سنگ باید یکی را انتخاب نماید.
- اورتروسکوپی: یکی از روش‌های معمول که به دفع سنگ کمک می‌کند، اورتروسکوپی نام دارد. در این روش یک تلسکوپ کوچک از نای میزراه به داخل مثانه، حالب و نهایتا کلیه فرستاده می‌شود. بدین ترتیب، پزشک می‌تواند سنگ را ببیند، آن را خارج کرده یا خرد کند. این روش برای سنگ‌های بزرگی که مجاری ادراری را مسدود کرده‌اند و سنگ‌های کوچکی که در کلیه گیر افتاده‌اند، استفاده می‌شود.
- - سنگ‌شکنی از طریق امواج[1] (SWL): در این روش انرژی بالایی به سمت سنگ روانه می‌شود. این انرژی که از نوه امواج صوتی است از پوست عبور کرده، به سنگ می‌رسد و آن را به سنگ‌های کوچک‌تری که قابلیت دفع خودبه‌خودی داشته باشند، می‌شکند. این روش برای سنگ‌های 1 سانتی‌متری و کوچک‌تر که در کلیه یا مجاری فوقانی ادراری هستند، قابل استفاده هست.
- جراحی سنگ کلیه از طریق پوست[2] (PNL): این روش نوعی جراحی محدود محسوب می‌شود که طی آن یک تلسکوپ کوچک از طریق پوست به داخل کلیه فرستاده می‌شود. سنگ‌های بزرگ، سنگ‌های پیچیده یا سنگ‌هایی که به روش‌های قبلی پاسخ نداده‍‌اند، از این روش استفاده می‌شود.
پیشگیری از ایجاد سنگ‌های کلیه بعدی
برای کاهش ریسک ایجاد سنگ‌های بعدی اقدامات زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:
- آنالیز سنگ دفع شده: بهتر است سنگ یا سنگ‌های دفع شده جمع‌آوری شوند تا جنس سنگ شناسایی شود.
- افزایش مصرف مایعات: مصرف زیاد مایعات ریسک تشکیل سنگ‌های کلیوی را کم می‌کند چون غلظت مواد تشکیل‌دهنده سنگ در ادرار را کاهش می‌دهد. البته لازم به ذکر است که نوشیدنی‌های حاوی شیرین‌کننده‌ها مثل نوشابه، ریسک بروز سنگ‌های کلیوی را بالا می‌برند.
- تغییر رژیم غذایی: بسته به نوع و جنس سنگ بیمار، رژیم‌های غذایی متفاوتی برای بیمار توصیه می‌شود.
- استفاده از برخی داروها: بعضی از داروهای شیمیایی و چندین ترکیب گیاهی ریسک تسکیل سنگ را کاهش می‌دهند. بسته به جنس سنگ داروهای متفاوتی ممکن است به کاهش تولید سنگ کمک کند.